Bardejov (Bardejów) i jego okoliczne zabytki

Położenie i dojazd

Liczący ponad 30 tys. mieszkańców Bardejov położony jest w północno-wschodniej Słowacji, w obrębie krainy geograficzno-historycznej Šariš (Szarysz). Miasto zostało założone nad rzeką Topľa i otoczone jest ze wszystkich stron przez wzniesienia Ondavskej vrchoviny (Pogórza Ondawskiego). Przez miasto przebiega droga krajowa nr 77 (Spišská Belá – Svidnik) oraz wojewódzka nr 545 (Becherov – Kapušany). Około 20 km od Bardejova znajdują się trzy przejścia graniczne z Polską: Muszynka (16 km), Ruská Voľa nad Popradom – Leluchów (25 km) oraz Becherov – Konieczna (18 km).

W obrębie starego miasta znajdują się dwa parkingi – przy klasztorze Franciszkanów (róg ulic Kláštorská i Františkánov) oraz przy ulicy Dlhý rad 1423 (między kościołem Ewangelickim a Dolną Braną).

Kostol svätého Františka z Assisi (kościół św. Franciszka z Asyżu) – Hervartov

Pierwszym przystankiem na naszej trasie będzie wizyta w oddalonym o około 7 kilometrów na południowy-zachód od centrum Bardejova, kościele sv. Františka z Assisi. Do leżącego u stóp szczytu Žabrák (920 m n.p.m.) kościoła i niewielkiego parkingu zaprowadzi nas droga nr 3498. Zjazd z drogi nr 545 znajduje się w osadzie Kľušovská Zábava.

Kościół został zbudowany w stylu gotyckim, na początku XVI wieku i uznawany jest za najstarszy tego typu obiekt na Słowacji. Do jego budowy wykorzystano drewno czerwonego świerku oraz cisowe. Natomiast dach pokrywa jodłowo-świerkowy gont. Świątynia składa się z zakrystii, prezbiterium oraz nawy głównej. Nad wejściem głównym, w obrębie kruchty, wznosi się drewniana empora.

Do najcenniejszych elementów wyposażenia należą XV-wieczny gotycki ołtarz szafowy oraz pochodzący z połowy XVII wieku obraz Ostatnia Wieczerza. Ściany kościoła pokryte są geometrycznymi polichromiami. Na południowej ścianie nawy widnieją malowidła przedstawiające m.in. Adama i Ewę stojących pod Drzewem Życia oraz św. Jerzego walczącego ze smokiem (1665 rok). Nad prezbiterium, na tzw. tęczowej belce wznosi się drewniany Krucyfiks. W 2008 roku świątynia została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Bardejov (Bardejów)

Kolejnym naszym przystankiem będzie Bardejov, a dokładniej mestská pamiatková rezervácia. Pierwsza słowiańska osada powstała jeszcze w XI wieku i przez ponad dwa wieki pozostawała pod panowaniem polskim. W średniowieczu, dzięki przebiegającym w pobliżu szlakom handlowym łączącym Polskę z Węgrami, Bardejov stanowił ważny ośrodek handlowy. Na przełomie XIII i XIV wieku w mieście osiedlili się niemieccy osadnicy ze Śląska. W 1376 roku polski król Ľudovít I Veľký (Ludwik Węgierski) nadał osadzie status wolnego miasta królewskiego, a niecałe dwa wieki później miasto otrzymało swój herb. W XV wieku Bardejov wraz z Prešovem, Košicami, Levočą i Sabinovem należał do tzw. Pentaolitany, czyli węgierskiego związku wolnych miast królewskich. Pod koniec XVII wieku miasto nawiedziły najpierw powstania habsburskie, a następnie epidemia, liczne pożary, a nawet trzęsienie ziemi. Wszystkie te zdarzenia miały duży pływ na zatrzymanie rozwoju miasta. W 1950 roku Bardejov został uznany za miejski rezerwat zabytków, a 50 lat później został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Radničné námestie (Rynek Główny)

Mierzący około 200 metrów długości, prostokątny rynek z trzech stron otoczony jest przez ponad 45 domów mieszczańskich, w których obecnie mieszczą się kawiarnie i restauracje, urząd miejski, ekspozycje muzealne i centrum informacji turystycznej. W jego północnej części mieści się Bazylika sv. Egidia, na środku zaś dawna mestská radnica.

Bazilika svätého Egídia (Bazylika św. Idziego)

Budowa trójnawowej bazyliki sv. Egidia rozpoczęła się prawdopodobnie w połowie XIV wieku i trwała blisko 100 lat. Wewnątrz kościoła znajduje się 11 późnogotyckich ołtarzy skrzydłowych oraz XV-wieczna belka tęczowa przedstawiająca grupę ukrzyżowania. Od północnej strony do świątyni przylega zakrystia, natomiast wejście i kaplice zlokalizowane są wzdłuż południowej ściany. W południowo-zachodnim narożniku wznosi się wieża zwieńczona drewnianą arkadową galerią, która pełni funkcję tarasu widokowego.

Mestská Radnica (Ratusz Miejski)

Pośrodku radničné námestie wznosi się dwukondygnacyjna renesansowa Radnica, czyli miejski ratusz. Wybudowany na początku XVI wieku ratusz uznawany jest za pierwszy renesansowy budynek na Słowacji. Bryła ratusza łączy w sobie zarówno późnogotyckie, jak i wczesnorenesansowe elementy architektoniczne. Radnica została wybudowana na planie prostokąta z dłuższym bokiem w kierunku północ-południe. W jego budowie uczestniczyli głownie architekci z Presova. Natomiast, za kamienne wykończenie oraz dekoracje malarską odpowiadali miejscowi mistrzowie. W latach 1510–1511 namalowano m.in. herby znajdujące się na fasadzie ratusza oraz scenę Sądu Ostatecznego, którą odkryto podczas badań w dawnej Sali Obrad.

Elewację północną (znajdującą się od strony bazyliki sv. Egida) zdobią trzy rzeźbione okna oraz herb miasta. Południową zaś z zegar oraz malowidła przedstawiające herby Bardejova i Królestwa Węgier. Południowy szczyt wieńczy blaszana figura rycerza trzymającego w ręku halabardę. Pierwsza kamienna figura przedstawiająca legendarnego Rolanda powstała już w 1509 roku. Ponad wiek później zastąpiono ją drewniano-blaszanym posągiem. Obecna figura została wykonana z miedzianej blachy. Dodatkową ozdobę południowego i północnego szczytu stanowią grupy posągów przedstawiające ludzkie (m.in. król, człowiek z nietoperzem, kamieniarz), jak i zwierzęce (kot, lew, małpa, smok) postaci.

Najbardziej bogata architektonicznie jest wschodnia elewacja, na której znajduje się zdobiony drewniany wykusz oraz malowidło przedstawiające anioła trzymającego herb miasta. Ponadto przestrzenie znajdujące się nad i pod oknami zdobią malowane herby oraz tarcze z monogramami radnych. Wystrój wnętrza ratuszowych wnętrz wyróżnia dekoracja w postaci bogato zdobionych portali oraz sklepień. W największym ratuszowym pomieszczeniu, czyli sala obrad znajduje się polichromowany strop kasetonowy pochodzący z 1508 roku. Na piętrze ratusza znajdowały się pomieszczenia przeznaczone dla Rady Miejskiej oraz Skarbu Miasta. Z kolei na parterze mieściły się pomieszczenia handlowe. W południowo-zachodnim narożniku zachowały się XVI i XVII-wieczne miary służące do ważenia zbóż i roślin strączkowych.

Od początku XX wieku Ratusz pełni funkcje muzealne. W jego wnętrzach urządzono wystawę przedstawiającą historię wolnego miasta królewskiego Bardejova. Jedną z filii Šariškého muzeum można zwiedzać przez cały rok od wtorku do niedzieli.

Mestské opevnenie (miejskie fortyfikacje)

System obronny Bardejova tworzyły mury miejskie, liczne baszty i bastiony, a także nieistniejące już bramy wyposażone w żelazne kraty i zwodzone mosty. Bardejovske fortyfikacje powstawały w trzech fazach. Jako pierwsze powstawały bramy miejskie, następnie w XV wieku miasto otoczono murem obronnym oraz wzmocniono fosą, która była wypełniana tylko w przypadku zagrożenia.

Ostatnim etapem rozbudowy fortyfikacji była budowa czterech bastionów uzupełniających najbardziej zagrożone na atak odcinki murów miejskich. Po dziś dzień zachowało się 11 baszt, z czego 9 w niezmienionej formie.

Najwięcej z nich można znaleźć po wschodniej stronie miasta. Natomiast wzdłuż ulicy Na Hrabach rozciąga się fragment murów miejskich z częściowo zachowanymi dwoma basztami oraz Dolną Braną.

Múzeum ľudovej architektúry v Bardejovských Kúpeľoch (Muzeum Architektury Ludowej Bardejovské Kúpele)

Jadąc na północ drogą krajową nr 77 a następnie drogą nr 3504 dotrzemy do uzdrowiska Bardejovské Kúpele. Samochód należy zostawić na płatnym parkingu, zlokalizowanym przed wejściem do Parku Zdrojowego.

W uzdrowisku – oprócz obiektów sanatoryjnych i pijalni wód, znajdziemy Múzeum ľudovej architektúry, które będzie celem naszego spaceru. Ekspozycja najstarszego słowackiego skansenu składa się z ponad 30 obiektów tradycyjnej architektury drewnianej. Znajdujące się w skansenie zabudowania pochodzą z terenów północno-wschodniego Zemplina oraz górnego Šariša.

Kilka z tych obiektów pochodzi ze wsi zamieszkanych przez Rusinów Karpackich, czyli Łemków. Podczas zwiedzania spotkamy się z czterema typami zabudowań – mieszkalnymi, gospodarskimi, technicznymi oraz sakralnymi. Na szczególną uwagę zasługują dwie cerkwie: sv. Mikuláša ze wsi Zboj oraz Ochrany Presvätej Bohorodičky z Mikulášovej. We wnętrzach cerkwi zachowały się XVIII-wieczne, bogato zdobione Ikonostasy wraz z carskim wrotami. Ponadto w muzeum możemy znaleźć folusz, czyli warsztat sukienniczy, pasiekę z jednym z najstarszych słowackich uli, a także pochodzący z pobliskiego Bardejova warsztat, w którym wyrabiano drewniane rury wodociągowe. Skansen otwarty jest przez cały rok. Dokładny rozkład wejść znajdziecie na stronie ww.muzeumbardejov.sk.

Wszystkim fanom słodkości polecamy (Tradičné Bardejovské) Kúpeľné oblátky, które można zakupić w sklepie znajdującym się w pobliżu pijalni wód Kolonáda. Kúpeľné oblátky są to opłatki wypełnione słodką masą. W sprzedaży dostępnych jest kilkanaście smaków, więc każdy znajdzie coś dla siebie.

Nasza opinia

Wycieczkę polecamy wszystkim miłośnikom historii, architektury oraz folkloru. Miasto oraz okoliczne zabytki warto odwiedzić podczas pobytu w jednym z przygranicznych uzdrowisk Muszyny, Krynicy Zdroju czy Wysowej Zdroju.

Bibliografia

• D. Kollár i V. Dvořáková, Najkrajšie mestá, Bratislava, DAJAMA, 2007, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-26-9,
• V. Dvořáková, Svetové kultúrne dedičstvo UNESCO, Bratislava, DAJAMA, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-76-4,
• M. Dudáš, I.Gojdič, M. Šukajlová, Drevené kostoly , Bratislava, DAJAMA, 2007, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-8922-614-6,
• I. Zuskinová, Skanzeny, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-58-0
• http://www.muzeumbardejov.sk/expozic/skanzen.htm
• https://www.severovychod.sk/