Stará Hora oraz Brhlovce (Skalné obydlia) – Południowo-słowackie domy wykute w skałach

Vinohradnícka osada Stará Hora (osada winiarska Stará Hora)

Położenie

Osada winiarska Stará Hora leży u podnóża południowych stoków Štiavnických vrchov (Wzgórz/Gór Szczawnickich), w dolinie potoku Belujského. Štiavnické vrchy są młodymi górami pochodzenia wulkanicznego i ze względu na różnorodność budujących je skał (andezytów, ryolitów i tufów wulkanicznych) charakteryzują się bardzo urozmaiconą rzeźbą. W 1979 r. znaczna część pasma górskiego została objęta ochroną w ramach Obszaru Chronionego Krajobrazu – CHKO Štiavnické vrchy.

Dojazd

Do winiarskiej osady prowadzi wąska, nieznakowana, asfaltowa droga. Zjazd z drogi krajowej nr 51 (Hronská Breznica–Nitra) położony jest około kilometra na zachód od centrum wsi Sebechleby. Natomiast przez oddalone o około 7 km miasteczko Hontianske Nemce przebiega droga nr 66 (Podspady-Šahy). Osada oddalona jest 3 km od wsi Sebechleby, 19 km od miasta Banská Štiavnica, 24 km od Levic oraz 25 km od przejścia granicznego Šahy.

Historia powstania wioski

Osada powstała prawdopodobnie w XVI wieku i posłużyła jako miejsce schronienia podczas tureckich najazdów na tereny Hontu. Z tego okresu pochodzą pierwsze, wydrążone w tufie wulkanicznym piwnice oraz nazwa winiarskiej osady. Już wiek później rozpoczęto zakładanie winnic (najstarsza winnica o nazwie Chyška pochodzi prawdopodobnie z początku XVIII wieku) oraz uprawę winorośli, a XVI-wieczne schrony zaczęto wykorzystywać w celach składowania wyprodukowanych win.

Z biegiem lat drążono nowe piwnice oraz wznoszono niewielkie pomieszczenia mieszkalne, które służyły winiarzom w okresie zbiorów oraz produkcji wina. W 1737 roku wybudowano kaplicę ku czci patrona winiarzy, winnej latorośli oraz dobrych urodzajów, czyli św. Urbana.

Stredoslovenská vinohradnícka oblasť

Na południu banskobystrického kraju zlokalizowany jest jeden z sześciu słowackich regionów winiarskich – Stredoslovenská vinohradnícka oblasť (środkowo-słowacki region winiarski). Region rozciąga się wzdłuż granicy z Węgrami, od miejscowości Sebechleby i Šahy aż po miasteczko Tornaľa oraz składa się z 7 podregionów: Ipeľský, Hontiansky, Vinický, Modrokamenský, Fiľakovský, Gemerský, Tornaľský. Wina pochodzące z tego regionu wyróżniają się bogatym aromatem oraz zrównoważoną kwasowością.

Wina Hontu

Ze względu na powulkaniczną przeszłość Hontu, występowanie żyznych gleb wulkanicznych (andosoli) oraz łagodny klimat region jest chętnie użytkowany rolniczo. Od ponad czterech wieków południowe stoki Štiavnických vrchov wykorzystywane są do uprawy winorośli. W obrębie regionu najczęściej uprawiane są szczepy białych win: Veltlínske Zelené (Grüner Veltliner), Rizling Vlašský i Rýnsky, Müller-Thurgau, Tramín Červený (Gewurztraminer), a także rumuńskie odmiany Pesecká leánka (Fetească Regală) i Dievčie Hrozno (Fetească Albă). Upraw czerwonych winorośli jest stosunkowo niewiele. Występują tu głównie Frankovka Modrá (Blaufränkisch/ Kékfrankos) oraz Svätovavrinecké (Saint Laurent).

Zwiedzanie

Obecnie piwnice oraz wybudowane nad nimi domy wykorzystywane są w celach rekreacyjnych i agroturystycznych. Podczas wizyty w osadzie możliwe jest zwiedzanie około 45 oryginalnych piwnic winnych. Podczas oprowadzania miejscowi winiarze opowiedzą nam o historii osady, uprawie winorośli, a nawet zaproszą na małą degustację produkowanych przez siebie win.

Na tablicy informacyjnej, mieszczącej się przy parkingu, znajdziemy informacje o numerach i nazwach piwnic, które są otwarte i prowadzą w danym dniu zwiedzanie. My, podczas odwiedzin osady w kwietniu 2019 roku zwiedziliśmy piwnicę nr 24 o nazwie Konkordia, a także spróbowaliśmy wina o tej samej nazwie.

Naszą wycieczkę będziemy kontynuować drogą nr 51 do miejscowości Žemberovce, a następnie skierujemy się na południe i drogami nr 1550 oraz 1593 dotrzemy do oddalonej o 15 km wsi Brhlovce.

Pamiatková rezervácia Skalné obydlia – Brhlovce

Położenie

Wieś Brhlovce leży na terenie Ipeľskej pahorkatiny (Ipelskiej wysoczyzny), w dolinie rzeki Búr, na wysokości około 174 m n.p.m. Położona we wschodniej części nitranského kraju Ipeľská wysoczyzna stanowi geomorfologiczną podjednostkę Podunajskej nížiny (Niziny Naddunajskiej) oraz obejmuje obszary leżące pomiędzy dolinami rzek Hron i Štiavnica.

Dojazd

Przez Brhlovce przebiega droga 1593 łącząca wsie Čankov i Žemberovce. W pobliżu przebiegają również drogi krajowe nr 51 (4,5 km), nr 75 (10,5 km), nr 66 (11 km) oraz wojewódzka nr 564 (3,5 km). Wieś oddalona jest 10 km od miasta Levice, 15 km od osady winiarskiej Stará Hora, 29 km od miasta Banská Štiavnica, 23 km od przejścia granicznego Šahy oraz 20 km od zjazdu drogi ekspresowej R1 – Hronský Beňadik. W centrum wsi (Brhlovce 75), w pobliżu kościoła ewangelickiego znajduje się niewielki parking.

• 

• 

Historia użytkowania Skalných obydlii

Pierwszą pisemną wzmiankę o Skalných obydliach, pochodzącą z 1742 roku, znaleźć można w dziele Mateja Bela pt. Notitia Hungariae novae historico geographica. Skalné obydlia powstały prawdopodobnie jako schronienie podczas ataków tureckich (XVI/XVII w.). Gdy zagrożenie minęło, zaczęto wykorzystywać je jako pomieszczenia gospodarcze (piwnice, szopy, warsztaty, letnie kuchnie, itp.) i mieszkalne.

Co ciekawe, niektóre z nich (np. dom č. 141) były zamieszkiwane jeszcze do początku XXI wieku. Ponadto, te nietypowe przestrzenie mogły również służyć jako piwnice do przechowywania lokalnych win albo dach nad głową dla najbiedniejszych mieszkańców wsi. Zazwyczaj skalne pomieszczenia sytuowano na tyłach obejścia, a prowadzące do nich otwory wejściowe i okna skierowane były w kierunku południowym.

Zwiedzanie

Rezerwat oddalony jest od parkingu zaledwie o 100 metrów, a dojście do niego zajmie nam około 2-3 minut. 25 wykutych w tufie wulkanicznym mieszkań oraz pomieszczeń gospodarczych ustanowiono pamiątkowym rezerwatem zabytków architektury ludowej. Obecnie dla zwiedzających udostępniono zagrodę č. 142 (oddział Tekovského muzeum) oraz budynki č. 141, 143 oraz 144, znajdujące się przy ulicy Šurda.

Pod numerem č. 139 mieści się rodzinna winiarnia Pivnica Brhlovce oferująca wina z okolicznych winnic Modorik, Balážová oraz Horné vinice & Konopiská.

W zagrodzie č.142 składającej się z dwóch murowanych domów (z XIX i XX wieku) oraz pomieszczeń wykutych w skale na dwóch kondygnacjach, przygotowano ekspozycje przedstawiające m.in. wnętrze tradycyjnego Tekovského domu, letnią kuchnię, spiżarnie oraz warsztat kamieniarski.

Zagrodę można zwiedzać od maja do października, w godzinach 9:00-16:00. Ekspozycja jest nieczynna w poniedziałki. Poza sezonem zwiedzanie może się odbyć tylko po wcześniejszejszym zamówieniu. Więcej informacji znajdziecie na oficjalnej stronie Tekovského muzeum: www.muzeumlevice.sk, w zakładce expozície.

Nasza opinia

Odwiedziny w winiarskiej wiosce czy Skalných obydliach rekomendujemy wszystkim miłośnikom historii oraz słowackiego folkloru i wina. Obie atrakcje warto odwiedzić przy okazji pobytu w Banskej Štiavnicy, Levicach czy uzdrowisku Dudince lub podróży drogą E77/66 na południe Europy (np. Węgry). W odległości 11 km od Starej Hory znajdują się ruiny obronnego klasztoru Bzovik. Z kolei, ze wsi Brhlovce blisko do Levického hradu (10 km) czy Klasztoru Hronský Beňadik (20 km).

Odwiedzając oba miejsca należy przygotować się na to, że zwiedzanie oraz obsługa turystów może odbywać się tylko w języku słowackim. Również, treści znajdujące się na większości tablic informacyjnych zostały przedstawione w języku słowackim. W Starej Horze znajdziemy pojedyncze tablice z opisami w języku angielskim i niemiecki.

Bibliografia

• V. Dvořáková, Ľudová architektúra, Bratislava, DAJAMA, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-25-2,
• https://sebechleby.com/
• https://www.starahora.sk
• https://www.muzeumlevice.sk/