Biegnąca u stóp Veporských i Balockých vrchov Čiernohronská železnica (Czarnohrońska kolej leśna) niegdyś służyła do przewozu drewna, a obecnie stanowi jedną z największych atrakcji turystycznych środkowej Słowacji oraz regionu Horehronie.
Położenie
Čierny Balog oraz Lesnícky skanzen Vydrovo położona jest na pograniczu Veporských i Balockých vrchov oraz Breznianskej kotliny, u podnóża Urbanovského vrchu (809 m n.p.m.), na wysokości 550 – 600 m n.p.m., w Vydrovskej dolinie.
Dojazd i parkowanie
Stacja początkowa Čierny Balog oddalona jest około 6 km od Brezna, 11 km od jaskini Bystrianskej, 20 km od stacji narciarskich Tále i Chopok Juh oraz 40 km od Banskej Bystricy i Liptovského Mikuláša.
Przez osadę przebiega droga wojewódzka 529, która łączy miejscowości Brezno i Hriňová. W pobliżu przebiegają drogi krajowe nr 66 (Lysá Poľana – Šahy), 72 (Kráľova Lehota – Rimavská Sobota) i 16 (Zvolen – Košice) oraz droga ekspresowa R2.
Miejsca parkingowe znajdziemy przy stacji początkowej (wzdłuż ulicy Hlavnej) oraz bezpośrednio przy wejściu do skansenu Vydrovo.
ČHŽ – Čiernohronská železnica (Czarnohrońska kolej leśna)
Historia
Początki kolei wąskotorowych w dolinie Čierného Hronu sięgają początku XX wieku. Pierwotnie leśne koleje służyły do przewozu drewna. Aktualnie w eksploatacji pozostaje jedynie 15-kilometrowy odcinek łączący Podbrezovą (Chvatimech) z Čiernym Balogiem, Dobročem i skansenem Vydrovo.
Pozyskiwanie drewna zawsze było jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców słowackich gór. Początkowo drewno było spławiane rzekami, jednak wraz z rozwojem gospodarki leśnej sposób ten przestał być efektywny. Niezbędne było zwiększenie przepustowości i usprawnienie transportu drewna z zalesionych dolin Łuku Karpackiego. W pierwszej połowie XX wieku na terenie dzisiejszej Słowacji powstało 40 kolei leśnych, m.in. Oravská lesná železnica. Początkowo stosowano napęd konny, z biegiem lat został zastąpiony przez lokomotywy parowe i silnikowe. Leśne koleje wąskotorowe były zminiaturyzowaną wersją klasycznych kolei, a rozstaw torów był węższy (najczęściej 76 cm). Były budowane głównie w trudno dostępnych, mocno zalesionych terenach górskich. Rozpoczynały swój bieg przy tartaku lub głównej linii kolejowej, w dolinach ważniejszych cieków wodnych, np. Čierného (Czarnego) Hronu, i prowadziły wzdłuż dopływów do innych dolin dorzecza.
II połowa XIX wieku – 1945 rok
Pod koniec XIX wieku na polecenie Ministerstwo Rolnictwa w Budapeszcie rozpoczęto planowanie kolei leśnych w dolinie Čierného Hronu. W 1908 roku rozpoczęto budowę ponad 10-kilometrowego odcinka z Hronca do Čierného Balogu. Kolejne odgałęzienia ČHŽ (pierwotnie węgierska Fekete Garami Vasút, w skrócie F.G.V.) powstawały stopniowo i prowadziły do większości dolin Čierného Hronu. W czasie I wojny światowej do ich budowy zatrudniano jeńców wojennych. Ich łączna długość osiągnęła ponad 130 km i dotarła aż do lasów, wokół osady Dobroč. W momencie największej eksploatacji, tj. w latach 1927-1929 oraz 1953-1955, transportowano rocznie od 260 000 m3 do 300 000 m3 drewna. Tabor kolejowy składał się wagonów kurtynowych, peronowych, serwisowych, pasażerskich i specjalnych oraz siedmiu parowozów, do których później dodano trzy węgierskie lokomotywy spalinowo-hydrauliczne RÁBA. W 1944 roku, tj. w czasie Slovenského národného povstania (Słowackiego Powstania Narodowego), kolej leśna zaopatrywała partyzantów w prowiant i amunicję.
Po 1945 roku
Po II wojnie światowej znaczenie kolei zaczęło spadać. Od lat 60. do początku lat 80. zlikwidowano większość linii kolei wąskotorowych. W 1982 roku Čiernohronską železnice wpisano na Centralną Państwową Listę Zabytków Kultury, dzięki czemu uniknęła losu innych kolei leśnych i nie została zlikwidowana.
Po licznych pracach rekonstruktorskich (torów, lokomotyw) w maju 1992 roku wznowiono działalność ČHŽ. Pierwsze kursy turystyczne odbywały się pociągiem parowym do Vydrovskej doliny. Rok później uruchomiono linię do Hronca oraz drugą lokomotywę parową.
Stacja Čierny Balog
Z Čierného Balogu prowadzą trzy trasy kolei wąskotorowych: niebieska do Dobroča (4 km), czerwona do Šánske (5 km) oraz zielona w głąb Vydrovskej doliny, do Lesníckého skanzenu (4 km).
Przejazd z Čierného Balogu do stacji Vydrovo – Konečná zajmuje około 20 minut. W tym czasie wąskotorówka przejeżdża przez teren całego skansenu. Zwiedzanie będziemy mogli rozpocząć na jednej z trzech stacji: Vydrovo – Konečná, Lesnícky skanzen – Korytárske lub Lesnícky skanzen – Koliba.
Dokładne godziny odjazdów oraz aktualne ceny biletów znajdziecie na oficjalnej stronie kolei: ČHŽ
Múzeum Čiernohronskej železnice
Na stacji Čierny Balog, tuż za kasą biletową mieści się niewielkie muzeum kolei leśnych. Wśród eksponatów znajdziemy szereg fotografii historycznych oraz przedmioty pochodzące z czasów budowy i eksploatacji kolei Łuku Karpackiego (trackery, szyny, wiertarki, piły szynowe oraz wagę stacyjną), a także ponad stuletni mechanizm zegarowy z kościoła w Čiernym Balogu. Na szczególną uwagę zasługuje żywy model zachowanej linii ČHŽ w skali H0e (1:87), którą dzieci mogą samodzielnie prowadzić. Druga makieta znajduje się między 2. i 3. peronem, za drewnianym budynkiem.
Cała stacja pełni funkcję ekspozycji plenerowej, na której zaprezentowano różnego typu lokomotywy parowe i spalinowe oraz wagony towarowe i pasażerskie. Zwiedzający mogą wsiąść do wagonów, zjeść posiłek w jednym z nich, przetestować działanie dźwigu wodnego lub zajrzeć do kabiny lokomotywy i poczuć się jak prawdziwy maszynista.
Gastronomia
Dwa punkty gastronomiczne Reštaurácia Lampáreň oraz bufet znajdują się na terenie stacji początkowej, zaraz przy kasach biletowych oraz informacji turystycznej. Kolejnym miejscem, w którym będziemy mogli zjeść posiłek jest położona przy wejściu do skansenu Koliba Vydrovo.
Lesnícky skanzen Vydrovo
Vydrovská dolina oddalona jest około 1 km na południe od Čierného Balogu. Położony w jej górnej części Lesnícky skanzen powstał w 2002 roku, a jego założycielem był štátny podnik LESY Slovenskej republiky (Przedsiębiorstwo państwowe lasy republiki Słowackiej).
Zwiedzanie
Na terenie skansenu znajdziemy m.in. ekspozycje maszyn leśnych i urządzeń służących do pozyskiwania drewna, kilka wybiegów dla zwierząt (dziki, daniele), parowóz, szkółkę leśną, ośrodek edukacyjny, „Miniaturowy Świat”, leśną kaplicę czy symboliczny leśny cmentarz. Budowa skansenu nie została ukończona, a oferta eksponatów jest wciąż uzupełniana. Skansen otwarty jest przez cały rok, ale niektóre z obiektów otwarte są dla zwiedzających tylko w sezonie turystycznym tj. od maja do końca września. Przy wejściu na teren skansenu umieszcza się opłatę – cegiełkę wsparcia lasów w wysokości 1 (dzieci) lub 2 euro (dorośli).
Lesnícky skanzen. Drewniana kapliczka Panny Márie Lurdskej (Matki Bożej z Lourdes). Ściany kapliczki porywają panele z kory jodłowej. Wnętrze uzupełniono rzeźbami pochodzącymi z prywatnych kolekcji: Vladimíra Moráveka, Petra Zoričáka i Jána Krajčí oraz Lesníckeho a drevárskeho múzea (muzeum Leśnictwa i Stolarki).
Przy parkingu znajduje się stacja kolejowa, punkty gastronomiczne (Koliba), punkt informacyjny, sklepiki z pamiątkami, amfiteatr i plac zabaw dla dzieci.
Szlaki i ścieżki edukacyjne
Dzięki mnogości atrakcji zwiedzanie Vydrovskej doliny może zająć nam nawet cały dzień. Skansen możemy zwiedzać bez konkretnego planu (tą opcję rekomendujemy osobom, które nie posiadają limitów czasowych) lub wybrać jeden z czterech szlaków tematycznych. Trzy z nich (zielony, czerwony i niebieski) rozpoczynają się przy stacji Lesnícky skanzen – Koliba i prowadzą w głąb doliny.
Zielony szlak prowadzi zboczem Urbanového Vrchu do stacji Korytárske. Czerwony zaś stokami góry Salašiky (869 m n.p.m.) zaprowadzi nas do Lesníckého Symbolického cintorínu (symbolicznego leśnego cmentarza) oraz wybiegu dla dzików. Niebieski przebiega dnem Vydrovskej i Korytárskej doliny. Żółty szlak, biegnący między stacjami Vydrovo – Konečná i Lesnícky skanzen – Korytárske zaprowadzi nas w najodleglejsze części Vydrovskej doliny.
Dnem doliny, wzdłuż Vydrovského potoku i torów kolejowych, biegnie asfaltowa droga, łącząca stacje Lesnícky skanzen – Koliba i Vydrovo – Konečná. Dzięki niej rodzice wraz ze swoimi pociechami w wózkach dotrą do większości atrakcji turystycznych.
Na mierzącym ponad 4 km Chodníku lesného času (Ścieżce leśnego czasu) znajduje się obecnie 86 przystanków i tablic informacyjnych (w języku słowackim i angielskim), prezentujących historię, uprawę i ochronę europejskich lasów.
Do Čierného Balogu można wrócić kolejką lub na piechotę, np. ścieżką edukacyjną Čierny Balog, która rozpoczyna się na parkingu i kończy się przy urzędzie gminy.
Polana Horáreň
Jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc jest znajdująca się w pobliżu stacji Vydrovo – Korytárske oraz skrzyżowania wszystkich przebiegających przez skansen szlaków, polana przy muzeum Horáreň (leśniczówki).
Lesnícky skanzen. Horáreň (leśniczówka). Lesnícky skanzen. Jedna z ekspozycji znajdująca się w budynku Horáreň
We wnętrzu drewnianego budynku mieszczą się cztery ekspozycje: Izba starého horára – rekonstrukcja kancelarii leśniczego z pierwszej połowy XX wieku, Lesy Slovenska (lasy Słowacji), Lesy a život (Lasy i życie) – eksponująca relacje człowieka z przyrodą, oraz Les v zrkadle vedy (Las w lustrze wiedzy).
Lesnícky skanzen. Na polanie Horáreň znajduje się Detský interaktívny chodnik. Na każdej z drewnianych tablic znajduje się jedno pytanie od Niedźwiadka… …a po udzieleniu odpowiedzi od razu można sprawdzić czy była ona poprawna.
Wokół polany biegnie Detský interaktívny chodnik (Dziecięcy ścieżka interaktywna). Ponadto, na jej terenie mieszczą się m.in. szkółka leśna, stacja meteorologiczna oraz parowóz produkcji czechosłowackiej U35.907 Kolbenka č.7.
Nasza opinia
Skansen polecamy zwłaszcza rodzinom z dziećmi. Podczas pobytu najmłodsi turyści będą mogli poznać wiele ciekawostek dotyczących słowackich lasów, nauczyć się rozpoznawać gatunki drzew z różnych stron świata, odwiedzić mieszkańców lasów oraz zapoznać się z maszynami leśnymi. Wiele z atrakcji jest interaktywnych np. wokół polany przy Múzeum horáreň biegnie dziecięca interaktywna ścieżka edukacyjna.
Fragmenty niektórych szlaków prowadzą przez tereny leśne i zostały wyposażone w drewniane mostki, stopnie lub kładki, dlatego warto zaopatrzyć się w wygodne, sportowe buty.
Napisz komentarz
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.