Jaskinie Słowacji

Obszary krasowe zajmują na Słowacji powierzchnię ponad 2700 km2, czyli około 5,5% powierzchni kraju. Znajdziemy je głównie w środkowej Słowacji. Na tym terenie występują liczne powierzchniowe oraz podziemne formy krasowe, w tym jaskinie, które powstawały głównie w mezozoicznych wapieniach środkowego triasu. Ponad 180 jaskiń powstało w skałach nie krasowych (andezyty, bazalty, piaskowce, kwarcyty, granity, łupki, kwarc).

Na Słowacji znajduje się około 7100 jaskiń (dla porównania w Polsce jest ich ok. 5000), z których tylko 18 udostępniono turystycznie. 13 z nich udostępnia Správa slovenských jaskýň (Zarząd Słowackich Jaskiń), natomiast pozostałe 5 – inne podmioty. Najwięcej jaskiń występuje jest w Slovenskim krase, Nízkych Tatrách, Spišsko-gemerskom krase (Slovenský raj, Muránska planina), Veľkej Fatrze oraz Západných, Vysokých i Belianskych Tatrach.

Jaskiniowi rekordziści

Najdłuższy system jaskiniowy

Za najdłuższy system jaskiniowy uznaje się systém Demänovských jaskýň. Mierzący ponad 41 km system tworzy około 30 jaskiń (Pustá jaskyňa, Demänovská jaskyňa slobody, jaskyňa Vyvieranie, Demänovská jaskyňa mieru, Demänovská ľadová jaskyňa i inne mniej znaczące jaskinie). System mieści się w obrębie jednego z najrozleglejszych słowackich obszarów krasowych – Demänovským krase, na północnych stokach Nizkych Tatr, między dolinami Čierna i Machnata.

Pierwszą z nich – Demänovską ľadovą jaskyňe odkryto już w XIII wieku. Natomiast Demänovską jaskyňe Slobody (najczęściej odwiedzaną słowacką jaskinie) odkryto dopiero w 1921 roku. Dzięki różnym eksperymentom stwierdzono, że jaskinie tworzą jeden kompleks. Badania nad odkryciem poszczególnych połączeń trwały od lat 50. do 80. XX wieku. Obecnie do ruchu turystycznego udostępniono dwie jaskinie: Demänovską ľadovą oraz Demänovską Slobody. Ponoć od kilku lat trwają prace nad udostępnieniem Demänovskej jaskyňy mieru, ale czas pokaże czy dojdą one do skutku.

Ponadto, do najdłuższych słowackich jaskiń należą systemy: Mesačný tieň w Vysokých Tatrach (31,8 km) oraz Stratenskej jaskyne w Slovenským raju (23,7 km).

Najwyżej i najniżej położona jaskinia

Najwyżej położone jaskinie (Vyšná Kresanica) znajdziemy w Czerwonych Wierchach w Tatrach Zachodnich, na wysokości od 2077 do 2080 m n.p.m. Największą z nich jest Nová Kresanica. Z kolei najniżej położoną (50 m n.p.m.) jaskinię można znaleźć w podziemnym złożu magnezytów w Bankove pri Košiciach.

Wśród udostępnionych jaskiń najwyżej położona jest Dobšinská ľadová jaskyňa (969 m n.p.m.). Natomiast, najniżej znajduje się otwór wejściowy Gombaseckej jaskyňy (250 m n.p.m.).

Najstarsze i najmłodsze udostępnione jaskinie

Pierwszą słowacką jaskinią otwartą dla zwiedzających była Plavecká jaskyňa w Malych Karpatach. Udostępniono ją już na początku XIX wieku, z inicjatywy hrabiego Pálffy. W tym samym wieku udostępniono cztery kolejne jaskinie: Jasovską (1846 r.), Dobšinską ľadovą (1871 r.), Belianską (1881 r.) oraz Demänovską ľadovą (lata 80. XIX wieku).

Natomiast najmłodszą jaskinią jest otwarta w 2016 roku Brestovská jaskyňa, znajdująca się w pobliżu Múzeum oravskej dediny.

Największy naciek jaskiniowy

Największy stalagmit Kvapeľ rožňavských jaskyniarov o wysokości 32,6 m znajduje się w Krásnohorskej jaskyňy, w Siene obrov (Sali Gigantów). Do niedawna był on wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako największy stalagmit na świecie. Ważący około 2000 ton stalagmit powstał w „zaledwie” 10 000 lat. Dla porównania 1 cm szaty naciekowej w innych jaskiniach może przyrastać od 100 nawet do 1000 lat.

Jaskinie lodowe

Stała lub sporadyczna pokrywa lodowa występuje w ponad 60 jaskiniach. Jednak największe nagromadzenie lodu występuje w Dobšinskej ľadovej jaskyni (około 110 100 m3). Pokrywa lodowa utrzymuje się w jaskini od tysiącleci na wysokości zaledwie 920 do 950 m n.p.m., co sprawia, że jest to najniżej położona jaskinia lodowa na świecie.

Wśród innych jaskiń lodowych można wymienić: Demänovską ľadovą jaskyňe, Veľką ľadovą priepasť v Nízkych Tatrách, Ľadovą priepasť v Červených vrchoch oraz Silicką ľadnice.

Správa slovenských jaskýň (Zarząd Słowackich Jaskiń)

Správe slovenských jaskýň założono w 1970 roku w celu zabezpieczenia, ochrony oraz optymalnego wykorzystania jaskiń na Słowacji. Organizacja bezpośrednio podlega Ministerstwu Środowiska Naturalnego Republiki Słowackiej. Siedziba zarządu mieści się w Liptovským Mikulášu.

Na podstawie ustawy Rady Narodowej Republiki Słowackiej nr 287/1994 o ochronie przyrody i krajobrazu wszystkie jaskinie na Słowacji stały się zabytkami przyrody. Przedmiot ich ochrony stanowią: wartości geomorfologiczne, występowanie unikalnej szaty naciekowej, nagromadzenia trwałego lodu oraz znaczące znaleziska archeologiczne.

13 jaskiń udostępnionych przez Správe slovenských jaskýň

Belianska jaskyňa (Jaskinia Bielańska)

Belianska jaskyňa jest najdłuższą (3829 m) i zarazem jedyną udostępnioną jaskinią w Tatrach Słowackich. Jest jedną z najchętniej i najczęściej odwiedzanych słowackich jaskiń. Na mierzącej ponad 1370 metrów długości trasie turystycznej znajdują się liczne kalcytowe wodospady, stalagmity w kształcie pagód oraz jeziorka jaskiniowe.

Brestovská jaskyňa

Brestovská jaskyňa to pierwsza i jak na razie jedyna udostępniona jaskinia Tatr Zachodnich oraz Oravy. Jaskinia nie posiada stałej trasy turystycznej, a jej zwiedzanie odbywa się w 15 osobowych grupach, przy światłach lamp czołowych.

Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc zalecana jest wcześniejsza rezerwacja na stronie Správy slovenských jaskýň. Mierząca ok. 430 metrów trasa biegnie po licznych metalowych stopniach, kładkach oraz drabinkach, miejscami przerzuconych nad jaskiniową rzeką.

Bystrianska jaskyňa

Bystrianska jaskyňa to największa jaskinia Bystriansko-valaštianskeho krasu. Swoją nazwę zawdzięcza miejscowości Bystrá, w  której się znajduje. Do najbardziej charakterystycznych form należą draperie oraz baldachimy jaskiniowe. Od 1971 roku jaskinia wykorzystywana jest do speleoterapii.

Demänovská jaskyňa Slobody (Demianowska Jaskinia Wolności)

Położona na północnych stokach Nizkych Tatr Demänovská jaskyňa Slobody posiada bardzo bogatą szatę naciekową – monumentalne wodospady, kolumny naciekowe oraz kalcytowe lilie wodne i perły jaskiniowe. Jako jedyna jaskinia na Słowacji posiada aż dwie trasy turystyczne – Dlhý i Tradičný okruch. W 2021 roku Demänovská Slobody obchodziła stulecie odkrycia.

Demänovská ľadová jaskyňa (Demianowska Jaskinia Lodowa)

Mierząca 2 445 m długości Demänovská ľadová jaskyňa rozwinęła się na trzech poziomach. Jej korytarze zostały wymodelowane przez poziemną rzekę oraz erozję mrozową. W przeszłości była nazywana Dračią jaskyňą (Jaskinią Smoczą) ze względu na liczne kości niedźwiedzia jaskiniowego, które do XVIII wieku uważano za kości smoków.

Jaskinia była znana z formacji lodowych znajdujących się głównie w komorach Kmeťov dóm oraz Veľký dóm. Niestety w ciągu ostatnich 10 lat ilość lodu znacząco zmalała i aktualnie utrzymuje się on tylko w najniższych częściach jaskini.

Dobšinská ľadová jaskyňa (Dobszyńska Jaskinia Lodowa)

Dobšinská ľadová jaskyňa stanowi część systemu Stratenskej jaskyňy. Jest to jedyna udostępniona jaskinia Parku Narodowego Slovenský raj. Grota niemal w całości wypełniona jest lodem. Miejscami jego grubość sięga aż 26 metrów. Jaskinia od 1887 roku posiada oświetlenie elektryczne i zaliczana jest do grona najstarszych zelektryfikowanych jaskiń na świecie. Do połowy XX wieku jej sale były wykorzystywane jako lodowisko, na którym trenowali łyżwiarze figurowi oraz panczeniści.

Domica

Domica wraz z węgierską jaskinią Baradla tworzy ponad 25 kilometrowy transgraniczny system jaskiniowy. Jest to jedyna jaskinia oferująca podziemny spływ łodzią (które odbywają się tylko przy odpowiednim poziomie wód).

W bogatej szacie naciekowej znajdziemy tarcze i bębny, kaskadowo rozmieszczone misy naciekowe (Rímske kúpele) oraz liczne stalagmity pagodowe. Domica jest znaczącym stanowiskiem archeologicznym kultury bukowogórskiej. Przedmioty znalezione podczas wykopalisk można zobaczyć w hali wejściowej.

Driny

Położona w Malych Karpatach jaskyňa Driny jest jedyną udostępnioną dla turystów jaskinią na zachodzie Słowacji. Jej wnętrze składa się z szczelinowych korytarzy, które wypełnia bogata szata naciekowa: draperie, zasłony, jeziorka i wodospady naciekowe, pagodowe stalagmity oraz różnorodne stalaktyty. Obecnie trasa turystyczna mierzy 410 m długości, a zwiedzanie trwa około 35 minut.

Gombasecká jaskyňa

Gombasecká jaskyňa słynie z rurkowych stalaktytów. Najdłuższe z nich mogą osiągać długość nawet do 2-3 metrów. Wejście do jaskini usytuowane jest na wysokości ok. 250 m n.p.m., co czyni ją najniżej położoną jaskinią w tym zestawieniu. W 1995 roku (40 lat po jej udostępnieniu) wraz z innymi jaskiniami P.N. Slovenský kras została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Harmanecká jaskyňa

Wejście do jaskini znajduje się na północnych stokach Kozelníka, na pograniczu Veľkej Fatry i Kremnických vrchov. Dojście do położonej na wysokości 821 m n.p.m. jaskini oraz pokonanie 260 metrów przewyższenia zajmuje około 45-50 minut. Jaskinia mierzy 3123 m (z czego 1/3 została udostępniona) i otwarta jest tylko przez 4,5 miesiąca w roku – najkrócej ze wszystkich udostępnionych jaskiń. W jaskini obficie występuje mleko wapienne budujące liczne stalagmity pagodowe, stalaktyty kuliste, draperie oraz wodospady.

Jasovská jaskyňa

Mierząca 2 811 m długości Jasovská jaskyňa powstała na skutek podziemnej działalności rzeki Bodvy, na pięciu poziomach. Jaskinię ozdabia bogata szata naciekowa – pagodowe stalagmity, kolumny naciekowe, kalcytowe wodospady, tarcze, bębny oraz stalaktyty rurkowe. W jaskini stwierdzono występowanie aż 19 gatunków nietoperzy (z 24 gatunków występujących na Słowacji).

Jaskinię prawdopodobnie odkrył jeden z zakonników z miejscowego klasztoru, jednak znaleziska archeologiczne świadczą o tym, że była ona zamieszkiwana już w epoce neolitu oraz brązu. Na ścianach jaskini zachowało się wiele historycznych napisów i rysunków. Najstarszy z nich pochodzi z roku 1452 roku.

Ochtinská aragonitová jaskyňa (Ochtińska Jaskinia Aragonitowa)

Ochtinská aragonitová jaskyňa jest jedyną tego typu udostępnioną jaskinią na Słowacji. Jaskinia położona jest w obrębie Ochtinského krypto krasu, na Revúckej vrchovine.

Przypominające kształtem kwiaty, winogrona lub morskie jeżowce dekoracje zbudowane są z polimorficznej odmiany węglanu wapnia, czyli aragonitu. Najstarsze utwory mogą liczyć nawet od 121 do 138 tysięcy lat. Największe ich nagromadzenie występuje w salach: Sieň mlečnej cesty, Hviezdna sieň oraz Malá sieň Hlobkého dómu.

Važecká jaskyňa (Jaskinia Ważecka)

Važecká jaskyňa położona jest na pograniczu pasma Kozich Chrbtov i Liptovskej kotliny, na zachodnim krańcu miejscowości Važec. Znaczna część jaskini (Kostnica, Hlinená chodba, Čarovná záhradka) wypełniona jest przez namulisko, czyli osady naniesione przez rzekę Bielý Váh. Główną ozdobę podziemnych przestrzeni stanowią liczne stalaktyty, stalaktyty rurkowe, kolumny i jeziorka naciekowe. Jaskinia dzięki licznym znaleziskom kości niedźwiedzia jaskiniowego, należy do najbardziej znanych europejskich stanowisk paleontologicznych.

Inne udostępnione jaskinie

Správa slovenských jaskýň (SSJ) nie zarządza wszystkimi udostępnymi jaskiniami. Poza jej zarządem znajduje się pięć jaskiń: Krásnohorská jaskyňa, Jaskyňa mŕtvych netopierov, Zlá diera, Bojnická hradná jaskyňa i Malá Stanišovská jaskyňa. Jaskinie nie posiadają wewnętrznej infrastruktury ani oświetlenia elektrycznego, dlatego zwiedzanie odbywa się przy świetle lamp czołowych, w kaskach oraz kombinezonach. Trasy zwiedzania są bardziej wymagające w porównaniu do jaskiń udostępnionych przez SSJ.

Praktyczne informacje

Na koniec chcielibyśmy podzielić się kilkoma przydatnymi informacjami dotyczącymi dostępności jaskiń, panujących warunkach oraz ich godzinach otwarcia.

Dostępność jaskiń

Nazwa jaskini	Dojście	Trasa Turystyczna
Belianska	***	***
Brestovská	*	**
Bystrianska	*	*/**
Demänovská slobody	**	***
Demänovská ľadová	**	**
Dobšinská ľadová	***	**
Domica	*	*
Driny	***	**
Gombasecká	*	*/**
Harmanecká	***	***
Jasovská	*	**
Ochtinská aragonitová	*	*/**
Važecká	*	*

Najłatwiej dostępnymi (niewielkie podejście lub jego brak, bliskość parkingu itp.) jaskiniami są: Domica, Gombasecká, Važecká, Jasovská oraz Brestovská.

Natomiast przed zwiedzaniem jaskini Demänovskej Slobody, Driny, Demänovskej ľadovej, Belianskej, Dobšinskej ľadovej oraz Harmaneckej czeka nas dłuższy spacer (od 15 do nawet 45 minut) i pokonanie od 60 do 260 metrów przewyższenia. Do większości jaskiń poprowadzono ścieżki edukacyjne.

Warunki panujące w jaskiniach

We wszystkich jaskiniach przez cały rok panuje stała temperatura, oscylująca w granicach 4 – 11°C. W jaskiniach lodowych temperatura może spadać nawet poniżej zera. Na zwiedzanie warto zabrać ze sobą ciepłą odzież oraz wygodne, sportowe buty. W Brestovskej jaskyňy wymagane jest zakryte obuwie, w przeciwnym razie nie będziemy mogli zwiedzać jaskini.

Rozkłady wejść oraz godziny otwarcia

Najdłużej, bo prawie przez 10 miesięcy, możemy zwiedzać jaskinie: Belianską, Bystrianską, Domice oraz Demänovską Slobody. Najkrócej (tylko 4,5 miesiąca w roku) zaś Harmanecką, Dobšinską ľadovą oraz Demänovską ľadovą.

W sezonie letnim niemal wszystkie jaskinie otwarte są od godziny 9:00 do 16:00, wtedy wejścia odbywają się o każdej pełnej godzinie zegarowej (możliwe jest, że ze względu na dużą ilość turystów, w wybranych jaskiniach, ta częstotliwość zostanie zwiększona). Poza sezonem możliwe jest wejście do jaskiń tylko cztery razy w ciągu dnia. Wszystkie jaskinie są zamknięte w poniedziałki oraz 1 stycznia, 1 listopada oraz od 24 do 26 grudnia.

W zimie możemy zwiedzać jaskinie Belianską i Bystrianską (od stycznia do marca) oraz Brestovską i Domice (od lutego do marca).

Zwiedzanie

Zwiedzanie jaskiń odbywa się w języku słowackim. W kilku jaskiniach spotkaliśmy się z tym, że pracownicy proponowali nam drukowane materiały w języku polskim, które miały ułatwiać zwiedzanie. W niektórych jaskiniach (np. Belianska, Ochtinská aragonitová) może zdarzyć się, że przewodnik, słysząc że w grupie jest dużo polskich turystów, odtworzy komentarz w języku polskim.

Warto wspomnieć, że w jaskiniach panuje całkowity zakaz palenia, spożywania jedzenia i napojów oraz wprowadzania psów i innych zwierząt.

Nasza opinia

Dla osób chcących rozpocząć swoją przygodę ze słowackimi jaskiniami polecamy jaskinie położone w pobliżu Nizkych i Vysokých Tatr, czyli np. jaskinie Važecką oraz Belianską. Z czasem warto przenieść się na południe, gdzie czekają nas jaskinie wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – Domica, Gombasecká, Jasovská oraz największy klejnot Słowacji – Ochtinská aragonitová jaskyňa.

Słowackie jaskinie mogą zwiedzać osoby w każdym wieku. Jedynie Brestovská jaskyňa, ze względu na swoją nietypową trasę turystyczną (brak oświetlenia oraz infrastruktury wewnętrznej) wprowadza limit wiekowy – 6 lat. Podczas jej zwiedzania choć przez chwilę będziemy mogli poczuć się jak prawdziwi speleolodzy.

Opisane powyżej jaskinie odwiedziliśmy przynajmniej jeden raz. Niektóre, np. Ochtinską aragonitovą, aż cztery razy. Jedyną dotąd niezdobytą jaskinią pozostaje malokarpatská jaskyňa Driny.

Bibliografia

• Jakál J., Bella P., Caves of the World Heritage in Slovakia, Správa slovenských jaskýň, Liptovský Mikuláš, 2008, 9788080643034
• Bella P., Slovensko – Sprístupnené jaskyne, Liptovský Mikuláš, GRAFON, 80 -89130-08-9,
• Kollár D., Jaskyne. Prirodne Krásy Slovenska, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2011, 978-80-8136-000-8,
• Broszury turystyczne: Demänovská ľadová jaskyňa, Dobšinská ľadová jaskyňa, Domica, Gombasecká jaskyňa, Harmanecká jaskyňa, Jasovská jaskyňa, Ochtinská aragonitová jaskyňa oraz Važecká jaskyňa
• Oficjalna strona Správa slovenských jaskýň
• Oficjalna strona Krásnohorskej jaskyňi
• Moja praca magisterska 😉

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane w sierpniu 2015, 2019 i 2020, styczniu 2019, czerwcu 2020, 2022 i 2023 oraz wrześniu 2023