Słowackie Naj

Slovenská republika (Republika Słowacka)

Slovenská republika (Republika Słowacka) to państwo śródlądowe w Europie Środkowej, rozciągające się na powierzchni 49 035 km² (co daje jej 127. miejsce na świecie). Zamieszkana jest przez ponad 5 400 000 mieszkańców i zajmuje 120. miejsce na świecie pod względem liczby ludności, a 18. w Unii Europejskiej.

Słowacja sąsiaduje z pięcioma państwami: Polską, Czechami, Austrią, Węgrami i Ukrainą. Jest to kraj górzysty – ponad 60 % powierzchni zajmują pasma górskie, należące głównie do łańcucha Karpackiego. Natomiast tereny nizinne (Záhorská nížina, Podunajská nížina, Východoslovenská nížina) zajmują stosunkowo niewielką część powierzchni kraju.

Słowacja podzielona jest na 8 krajov (odpowiednik naszych województw), które z kolei dzielą się na 79 okresov (powiatów). Językiem urzędowym jest slovenský jazyk (język słowacki), należący podobnie jak język polski do języków zachodniosłowiańskich.

Na Słowację możemy wjechać przez jedno z 55 przejść granicznych (52 pieszo-drogowych oraz 3 kolejowe). Do najważniejszych przejść granicznych zaprowadzą nas drogi krajowe nr 7, 49, 87, 75, 19 oraz droga ekspresowa S1 (Milówka – Zwardoń).

Najwyższy punkt

Najwyższym punktem Słowacji oraz całych Karpat jest mierzący 2655 metrów wysokości Gerlachovský štít (Gerlach). Szczyt ten można zdobyć jedynie w towarzystwie wykwalifikowanego przewodnika tatrzańskiego. Gerlachovský štít zaliczany jest do Korony Europy (46 najwyższych szczytów Europy) oraz Wielkiej Korony Tatr (14 najwyższych szczytów w Tatrach). Masyw Gerlacha składa się z kilku wierzchołków i wznosi się nad trzema dolinami: Velicką, Batizovską oraz Kačacią. U jego stóp położony jest hotel górski i schronisko Sliezsky dom (Śląski Dom).

Najwyższym szczytem, który można zdobyć kolejką linową jest Lomnický štít (Łomnica, 2634 m n.p.m.). Kolejka linowa składająca się z dwóch odcinków i czterech stacji połączyła Tatranską Lomnicę z Lomnickým štítem w latach 30. XX wieku. Na trzecim co do wysokości tatrzańskim szczycie mieści się najwyżej położony apartament i słowacka kawiarnia (Kaviareň Dedo) oraz obserwatorium astronomiczne Slovenskej akadémii vied (Słowackiej Akademii Nauk). Wierzchołek wznosi się około 900 metrów ponad lustrem Skalnatého plesa (Łomnickiego Stawu).

Z kolei najwyższym szczytem, na który prowadzi szlak turystyczny są Rysy (2503 m n.p.m.). Przez masyw przebiega granica polsko-słowacka. Rysy posiadają trzy wierzchołki: środkowy (2503 m n.p.m.), północno-zachodni (2499 m n.p.m., najwyższy szczyt Polski) oraz południowo-wschodni (2473 m n.p.m.). Dwa z nich położone są na Słowacji.

Najdłuższa rzeka

Najdłuższą rzeką płynącą w granicach Słowacji jest Váh (Wag). Váh powstaje z połączenia dwóch niewielkich rzek: Bily Váh (Biały Wag) i Čierny Váh (Czarny Wag), w pobliżu wsi Kráľova Lehota.

Źródła Bielého Váhu znajdują się na zboczach Vysokých Tatr (Furkotská i Važecká dolina). Natomiast Čierny Váh swój początek bierze na północnych stokach Kráľovej hoľy, w Nizkych Tatrach. Mierząca 403 km rzeka przepływa przez 21 miast m.in. Ružomberok, Žiline, Považską Bystrice, Trenčín, Piešťany, Sereď i w pobliżu Komárna wpada do Dunaju.

Parki Narodowe Słowacji

Na terytorium Słowacji znajduje się zaledwie 9 parków narodowych (w Polsce jest ich aż 23) zajmujących 6,5% powierzchni kraju. Co ciekawe, wszystkie parki narodowe znajdują się wyłącznie na obszarach górskich lub wyżynnych, a 8 z nich położonych jest w centralnej Słowacji.

Największym i zarazem najstarszym parkiem narodowym Słowacji jest Tatranský národný park (w skrócie TANAP), który swoją działalność rozpoczął 1 stycznia 1949 roku. Polski odpowiednik powstał dopiero 6 lat później. TANAP obejmuje część Vyskokých (Wysokich) Tatr, Západné (Zachodnie) Tatry oraz całość Belianskych Tatr. Park ma powierzchnię 738 km², z czego strefa ochronna wynosi 307 km². Od 1993 roku, wraz z polskim Tatrzańskim P.N., został ustanowiony Rezerwatem Biosfery UNESCO.

W 2002 roku powołano dwa najmłodsze parki narodowe: Národný park Veľká Fatra oraz Národný park Slovenský kras. Pierwszy z nich obejmuje znaczną część pasma Veľkej Fatry oraz południowo – zachodnią część Starohorských vrchov (Góry Starohorskich), drugi zaś jeden z największych obszarów krasowych Europy środkowej – Slovenský kras, który znany jest z bogactwa jaskiń oraz powierzchniowych form krasowych.

Pieninský národný park (w skrócie PIENAP) położny jest na północy Słowacji, tuż przy granicy z Polską. Jego powierzchnia wynosi zaledwie 37,5 km², co czyni go najmniejszym parkiem narodowym Słowacji. Obejmuje on w całości masyw Holicy (Golicy, 828 m n.p.m.) oraz południowe stoki Małych Pienin, od Prielomu Dunajca (Przełomu Dunajca) aż po szczyt Vrchriečky (Wierchliczka, 963 m n.p.m.).

Największe skalne miasto

Súľovské skaly (Sulowskie Skały) położone są w północnej części Strážovských vrchov (Gór Strażowskich), pomiędzy miastami Žilina, Bytča i Rajec. W 1973 roku ich najcenniejsze fragmenty (ok. 543 ha) objęto najwyższym, bo V stopniem ochrony. W tym celu powołano Národną prírodną rezervácie (rezerwat przyrody) Súľovské skaly.

Na tym niewielkim obszarze znajdują się liczne formacje skalne o zróżnicowanym kształcie – wieże, igły, baszty, okna oraz strome klify, zbudowane z trzeciorzędowych zlepieńców węglanowych lub mezozoicznych dolomitów.

Przez Súľovské skaly biegnie szereg znakowanych szlaków turystycznych oraz náučný chodník Súľovské skaly, które udostępniają najbardziej atrakcyjnie miejsca, np. Goticką bráne, jaskinię Šarkania diera, ruiny hradu Súľov oraz kilka punktów widokowych.

Największe miasto

Największym miastem i zarazem stolicą Słowacji jest Bratislava (Bratysława). Położoną nad Dunajem stolicę zamieszkuje ponad 440 000 mieszkańców. Do największych atrakcji turystycznych miasta zaliczamy: Bratislavský hrad (Zamek Bratysławski), ruiny hradu Devín, Dóm svätého Martina (gotycka katedra św. Marcina, miejsce koronacji królów węgierskich), Stare miasto z Michalską braną oraz Gerulata (ruiny obozu wojskowego z okresu rzymskiego).

Drugim najludniejszym miastem Słowacji są Košice (Koszyce, ok. 238 100 mieszkańców). Trzecim zaś Prešov (Preszów, ok. 87 800 mieszkańców).

Najstarsze prawa miejskie

Do najstarszych miast Słowacji należą: Trnava, Zvolen, Banská Štiavnica oraz Krupina. Wszystkie te miasta uzyskały prawa miejskie około 1230 roku z rąk króla węgierskiego Beli IV. Dla porównania najstarszymi polskimi miastami, które uzyskały prawa miejskie są Złotoryja (1211 r.) oraz Opole (1217 r.).

Trnava w 1238 roku uzyskała status wonnego miasta królewskiego. Trnava położona jest w zachodniej Słowacji, około 45 km od Bratysławy oraz 20 km od Malých Karpát. Miasto słynie z Dómu sv. Mikuláša (Bazyliki św. Mikołaja), Mestskej vežy oraz mestského opevnenia. Trnawskie fortyfikacje należą do najstarszych, największych i najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów obronnych na terenie Słowacji.

Banská Štiavnica (Bańska Szczawnica) to wolne królewskie miasto górnicze położone w sercu Štiavnických vrchov (Góry Szczawnickie). Niegdyś słynęło z wydobycia srebra oraz złota. Do największych atrakcji miasta należą: Banské múzeum v prírode (Skansen Górniczy), Nový i Strarý Zámok, Námestie svätej Trojice (Plac św. Trójcy) z kolumną morową oraz Kalvaria.

Około 15 km na południowy – wschód od Banskej Štiavnicy, przy drodze nr 66 położona jest Krupina, która tak jak poprzednie miasta uzyskała prawa miejskie w latach 30. XIII wieku. Wśród najcenniejszych zabytków miasta można wymienić: rzymskokatolicki kostol Narodenia Panny Márie (kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny), kościół ewangelicki z XVIII wieku oraz wieżę strażniczą – Vartovka. Wieżę wybudowano w okresie zagrożenia tureckiego, na mierzącym 378 m n.p.m. wzgórzu Stražavár, jako część fortyfikacji miejskich. Obecnie Vartovka pełni funkcję wieży widokowej.

Najstarszy zakład produkcyjny

Najstarszym zakładem produkcyjnym jest Mincovňa Kremnica (Mennica w Kremnicy), w której nieprzerwanie od blisko siedmiu wieków wybija się monety i medale. Co ciekawe, jest to również najstarszy tego typu działający obiekt na świecie. Od 1328 roku w sercu Kremnickich vrchov (Góry Kremnickie) wybijano złote dukaty, srebrne toliary, słowackie korony, a obecnie bije się tutaj monety euro.

Mennice można zwiedzać z przewodnikiem. Trasa zwiedzania biegnie przez starą i nową mennicę. W starej części zaprezentowano historię zakładu oraz maszyny niegdyś używane do wyrobu monet. Natomiast w nowej części można przyjrzeć się procesowi powstawania monety euro. Obecnie oprócz monet i medali wytwarza się tu m.in. plakietki, odznaki, łańcuchy burmistrzowskie oraz inne wyroby ze złota, srebra czy miedzi.

Najbardziej wyjątkowe domy

Na południe od pasma Štiavnických vrchov, we Brhlovce zachowały się historyczne pomieszczenia wykute w skalach wulkanicznych – Skalné obydlia. Powstałe na przełomie XVI i XVII wieku domy miały posłużyć jako schronienie podczas ataków tureckich. Gdy zagrożenie minęło, zaczęto wykorzystywać je jako pomieszczenia gospodarcze (piwnice, szopy, warsztaty, letnie kuchnie, itp.) oraz mieszkalne.

Pierwotnie powstało około 15 skalnych domów. Do naszych czasów przetrwała połowa z nich, z czego dwa pozostają wciąż zamieszkałe. Wykucie jednego domu mogło trwać nawet osiem lat!

Obecnie dla zwiedzających udostępniono zagrodę č. 142 (oddział Tekovského muzeum) oraz budynki č. 141, 143 oraz 144, znajdujące się przy ulicy Šurda. W zagrodzie č. 42 przygotowano ekspozycje przedstawiające m.in. wnętrze tradycyjnego Tekovského domu, letnią kuchnię, spiżarnie oraz warsztat kamieniarski.

Najstarszy rezerwat architektury ludowej oraz skansen

Wśród stoków Stražovských vrchov, około 30 km na południe od Žiliny położona jest wieś Čičmany, która uznawana jest za najstarszy rezerwat architektury ludowej na świecie. Wioska znana jest z ponad 130 drewnianych domów ozdobionych białymi geometrycznymi wzorami. Malowidła miały chronić drewniane belki przed wilgocią i pękaniem. Geometryczne wzory wykorzystywano także w haftach zdobiących m.in. Čičmańskie stroje.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi już z 1272 roku. Przez wieki jej mieszkańcy zajmowali się hodowlą owiec, wyrobem bryndzy oraz rzemiosłem. W múzeum Radenov dom umieszczono stałą wystawę etnograficzną. Dzięki niej zwiedzający mogą zapoznać się z historią i lokalnym folklorem.

Najstarszym słowackim skansenem jest powstałe w 1965 roku Múzeum ľudovej architektúry v Bardejovských Kúpeľoch (Muzeum Architektury Ludowej Bardejovské Kúpele). Ekspozycja skansenu składa się z ponad 30 obiektów tradycyjnej architektury drewnianej, pochodzącej z terenów północno-wschodniego Zemplina oraz górnego Šariša. Podczas zwiedzania spotkamy się z czterema typami zabudowań – mieszkalnymi, gospodarskimi, technicznymi oraz sakralnymi. Na szczególną uwagę zasługują dwie cerkwie: sv. Mikuláša ze wsi Zboj oraz Ochrany Presvätej Bohorodičky z Mikulášovej.

Największy zamek

Nigdzie indziej na świecie nie ma takiej liczby zamków i pałaców przypadających na jednego mieszkańca, jak na Słowacji. Jest ich około 140 (zamków oraz ruin), a oprócz nich naliczono jeszcze 425 kaštieľov (rezydencji i pałacyków).

Z najnowszych badań archeologicznych wynika, że największym słowackim zamkiem jest… Nitriansky hrad (Zamek w Nitrze). W okresie średniowiecza, czyli w szczytowej fazie swojego rozwoju, Nitriansky hrad zajmował powierzchnię 8,5 ha i obejmował swoim zasięgiem całe wzgórze zamkowe oraz część górnego miasta (Župný dom i Horný Palanok).

Nitriansky hrad wzniesiono na miejscu dawnego grodu słowiańskiego, nad krętym korytem rzeki Nitra. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku pochodzi już z 871 roku. Od 880 roku było to centrum nowopowstałego biskupstwa nitrzańskiego. Pod koniec IX wieku książę Mojmir I przyłączył Nitrę oraz Księstwo Nitrzańskie do Państwa Wielkomorawskiego, a Nitriansky hrad stał się rezydencją książęcą.

Liczne rozbudowy i prace rekonstrukcyjne, które miały miejsce na przestrzeni wieków całkowicie zmieniły pierwotny (romańsko – gotycki) wygląd zamku. Obecnie zamek składa się z Katedrály svätého Emeráma (Katedry św. Emerama) i katedrálnej vežy (wieży katedralnej), Diecézneho múzeum (Muzeum Diecezjalnego), kazamatów (w ich wnętrzach mieści się wystawa archeologiczna poświęcona najstarszym dziejom zamku), gotickej priekopy (gotyckiej fosy), Biskupského palácu (Pałacu Biskupiego) oraz fortyfikacji z bastionami.

W ofercie zamku znajdują się trzy trasy turystyczne z przewodnikiem – Malý (50 min) i Veľký okruch (75 min) oraz Diecézna knižnica (20 min) oraz dwie trasy indywidualne. Więcej informacji o trasach zwiedzania oraz cenie biletów znajdziecie tutaj.

Drugie miejsce zajmują Devínsky i Bratislavský hrad (oba o powierzchni ok. 6,8 ha). Miejsce na najniższym stopniu podium należy do Košického hradu (Zamku Koszyckiego, ok. 6,5 ha). Tuż za nim znalazły się ruiny Pustého hradu (4,7 ha), leżące w pobliżu Zvolena oraz Spišský hrad (ok. 4 ha).

Nasza opinia

Odwiedziny na Słowacji polecamy każdemu z was, a zwłaszcza miłośnikom górskich wycieczek (przypominamy, że pokrywają one aż 60% kraju), jaskiń oraz gotyckiej architektury. Pamiętajcie, że Słowacja to ogromna skarbnica pomysłów na niejeden udany wyjazd.

Bibliografia

• Kliment O., Rekordy Tatier, Bratysława, Dajama, 2020
• Kucharík J., Tatry – turistický sprievodca, Bratysława, Dajama, 2019
• V. Dvořáková, Ľudová architektúra, Bratysława, Dajama, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-25-2,
• I. Zuskinová, Skanzeny, wyd.1, Bratysława, Dajama, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-58-0,
• D. Kollár, Národné parky, Bratysława, Dajama, 2009, Prirodne Krásy Slovenska, 978-80-8136-000-8,
• Nasze poprzednie artykuły: Stará Hora oraz Brhlovce (Skalné obydlia) – Południowo-słowackie domy wykute w skałach, Bardejov i jego okoliczne zabytki, Ścieżka edukacyjna Súľovské skaly, Trnava (część I), Trnava (część II), Skalnaté pleso, Słowacki spływ Dunajcem (Splav Dunajca na pltiach) – Červený Kláštor,
• Oficjalne strony: Mincovňa Kremnica, Nitriansky hrad, Banské múzeum v prírode

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane latach: 2017, 2018, 2019, 2020, 2022 oraz 2023.