Dobrý deň Horehronie!

Położenie geograficzne

Horehronie (Dolina Górnego Hronu) to region rozciągający się w środkowej Słowacji, w górnym biegu rzeki Hron, na obszarze dwóch powiatów Banská Bystrica (Bańska Bystrzyca) i Brezno.

Od północy Horehronie sąsiaduje z Liptovem i Spišem, od południowego – wschodu z Gemerem i Podpoľaniem oraz od zachodu z regionami Turiec i Tekov. Centrum regionu stanowi Banská Bystrica (Bańska Bystrzyca) – siedziba Banskobystrického kraju oraz szóste co do wielkości (około 75 000 mieszkańców) miasto Słowacji.

Dojazd

Przez tereny Horehronia przebiega pięć dróg krajowych: 66 (Šahy – Banská Bystrica – Tatranská Javorina), 72 (Rimavská Sobota – Brezno– Liptovský Hrádok), 14 (Banská Bystrica – Turčianske Teplice), 59 (Banská Bystrica – Trstená) i 69 (Kováčová – Banská Bystrica) oraz droga ekspresowa R1 (Trnava – Banská Bystrica).

Ukształtowanie Terenu

Znaczną część regionu pokrywają pasma górskie: Nízke Tatry (Niżne Tatry) i Starohorské vrchy (Starohorskie Wierchy), Muránska planina, Veporské vrchy (Rudawy Weporskie), Poľana (Polana), Kremnické vrchy (Góry Kremnickie) oraz fragment Veľkej Fatry (Wielkiej Fatry). Na południe i wschód od Banskej Bystricy rozciąga się Zvolenská kotlina. Z kolei, pomiędzy miejscowościami Telgárt i Medzibrod roztacza się Horehronské podolie (Nizina Horehrońska).

Górnicza przeszłość regionu

Od średniowiecza aż do przełomu XIX i XX wieku w Banskej Bystricy (Bańskiej Bystrzycy) oraz wioskach Staré Hory i Špania Dolina, położonych w Starohorských vrchach wydobywano miedź i srebro. Pierwsze ślady działalności górniczej pochodzą z końca neolitu i epoki brązu.

Natomiast w XV i XVI wieku funkcjonowała tu największa w ówczesnym świecie spółka górniczo-metalurgiczna Der Ungarischer Handel. Przez blisko 200 lat region przodował w wydobyciu miedzi na świecie. Szacuje się, że w XV i XVI wieku ze złóż pozyskano ponad 145 tys. ton miedzi.

Špania Dolina

Wśród Starohorských vrchov położona jest dawna osada górnicza Špania Dolina. W XV i XVI wieku osada słynęła z wydobycia rud miedzi i była uznawana za jeden z największych europejskich ośrodków górniczych. Do położnej na wysokości 730 m n.p.m. osady zaprowadzi nas droga nr 2410.

W 1979 roku Špania Dolina została wpisana na listę Pamätných rezervácií ľudovej architektury (Pamiątkowych Rezerwatów Architektury Ludowej). Przy niewielkim skwerze Na placi znajduje się budynek dawnego Lavondórium i historyczna szkoła im. prof. Jozefa Mistríka, Klopačka, šachta (szyb) Ferdinand oraz domy górników z XVI–XVIII wieku. Z placu możemy zobaczyć gotycki Kostol Premenenia Pána oraz hałdę Maximilian.

Ponadto, w różnych częściach miasteczka znajdują się pozostałości dawnych szybów górniczych i sztolni np. Banský prekop czy Cisárska štôlňa (sztolnia Cesarska).

Przez Španią Dolinę przebiega niebieski i czerwony szlak turystyczny, dwie trasy rowerowe (8565 i 5586), trasa narciarska, dwie ścieżki edukacyjne (Partizánsky chodnik i Banský náučný okruh) oraz Barborská cesta (Szlak św. Barbary).

Čierny Balog – Čiernohronská železnica i Lesnícky skanzen Vydrovo (Czarnohrońska kolej leśna i Leśny skansen)

Čierny Balog oraz Lesnícky skanzen Vydrovo położona jest na pograniczu Veporských i Balockých vrchov, kilka kilometrów na południe od Brezna, w Vydrovskej dolinie. Przez osadę przebiega droga wojewódzka 529, która łączy miejscowości Brezno i Hriňová.

Początki kolei wąskotorowych (ČiernohronskEJ železnicy) w dolinie Čierného Hronu (Czarnego Hronu) sięgają początku XX wieku. Pierwotnie leśne koleje służyły do przewozu drewna. Po II wojnie światowej znaczenie kolei zaczęło spadać. Od lat 60. do początku lat 80. zlikwidowano większość linii kolei wąskotorowych.

W 1982 roku Čiernohronską železnice wpisano na Centralną Państwową Listę Zabytków Kultury. Aktualnie w eksploatacji pozostaje jedynie 15-kilometrowy odcinek łączący Podbrezovą z Čiernym Balogiem, Dobročem i skansenem Vydrovo.

Przejazd Čiernohronską železnicą z Čierného Balogu do stacji Vydrovo – Konečná zajmuje około 20 minut. W tym czasie wąskotorówka przejeżdża przez teren całego skansenu. Jego zwiedzanie można rozpocząć na jednej z trzech stacji.

Na terenie skansenu Vydrovo znajdziemy m.in. ekspozycje maszyn leśnych i urządzeń służących do pozyskiwania drewna, wybiegi dla zwierząt szkółkę leśną, ekspozycję Miniaturowy Świat oraz leśną kaplicę. Zwiedzanie ułatwią nam trzy szlaki tematyczne, które rozpoczynają się przy stacji Lesnícky skanzen – Koliba i prowadzą w głąb doliny.

Bystrianska jaskyňa (Bystriańska Jaskinia)

Bystrianska jaskyňa (Bystriańska Jaskinia) to największa i zarazem jedyna udostępniona jaskinia Bystriansko-valaštianskeho krasu. Do najbardziej charakterystycznych form należą draperie oraz kaskady przybierające kształt baldachimów. Jako jej symbol wybrano znajdujący się w Sieni baldachýnov naciek krasowy zwany Vekľym baldachýnom (Wielkim baldachimem).

Bystrianska jaskyňa leży około 10 km na południe od główniej grani Nizkych Tatr, w centralnej części Horehronia, na wysokości 565 m n.p.m. Parking i areał wejściowy znajdują się na obrzeżach miejscowości Bystrá, tuż przy drodze krajowej nr 72.

Jaskinia popwstała w środkowo-triasowych wapieniach i dolomitach, wskutek erozyjnej działalności potoku Bystrianka. Jej całkowita długość wynosi 3531 metrów, z czego prawie 600 metrów udostępniono dla zwiedzających. Bystrianską jaskyňe można zwiedzać od 2 stycznia do końca października.

Bystrianską jaskyňe zaczęto eksplorować dopiero w latach 20. XX wieku, choć grota była znana miejscowej ludności od dawna. Trasa turystyczna swój kształt przybrała dopiero w 1968 roku i od tego czasu pozostaje niezmieniona. Od 1971 roku jaskinia wykorzystywana jest do speleoterapii.

Ze względu na dość łagodny przebieg trasy turystycznej oraz brak schodów jaskinia jako jedyna na Słowacji dostępna jest dla osób niepełnosprawnych.

Hronsek – Drevený artikulárny kostol

Kilka kilometrów na południe od Banskej Bystricy, nad rzeką Hron, we wsi Hronsek znajduje się Drevený artikulárny kostol. W jego pobliżu przebiegają drogi 2413 oraz 69. Od 2008 roku ewangelicka świątynia widnieje na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Kościół wzniesiono z modrzewiowego i dębowego drewna, w latach 1725–1726,  w miejscu wskazanym przez cesarskiego urzędnika. W tym samym czasie powstawała wolnostojąca drewniana dzwonnica.

Za sprawą amfiteatralnego rozmieszczenia ławek na trzech kondygnacjach w nabożeństwach może uczestniczyć nawet 1100 wiernych. Do kościoła prowadzi 5 wejść, a jego wnętrze doświetlane jest przez 30 otworów okiennych. Jednym z najcenniejszych elementów wyposażenia jest XVIII-wieczny cykl obrazów Samuela Mialoviča.

Inne ciekawe miejsca

Do innych atrakcji regionu można zaliczyć: Banską Bystrice (Bańską Bystrzycę) oraz jej zabytki (Mestský hrad, Kostol Nanebovzatia Panny Márie oraz Múzeum Slovenského národného povstania), Harmanecką jaskyňe (Jaskinie Harmanecką), Kaštieľ Dolná Mičiná (ruiny dworku we wsi Dolná Mičiná), Kostol sv. Martina v Čeríne (Kościół św. Marcina we wsi Čerín), Ľupčiansky hrad (Zamek Lupča), Jaskyňe mŕtvych netopierov (Jaskinie Martwych Nietoperzy) oraz szczyty Chopok, Ďumbier i Kráľova hoľa.

Bibliografia

• V. Dvořáková, Ľudová architektura, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-25-2,
• Š. Podolinský, Gotické Kostoly , wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2010, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-91-7
• D. Kollár, Jaskyne. Prirodne Krásy Slovenska, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2011, 978-80-8136-000-8,
• Dvořáková V., Svetové kultúrne dedičstvo UNESCO, Bratislava, DAJAMA, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-76-4,
• Dudáš M., Gojdič I., Šukajlová M., Drevené kostoly, Bratislava, DAJAMA, 2007, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-8922-614-6,
• Oficjalna strona Čiernohronskej železnicy

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane w czerwcu 2020 roku oraz kwietniu 2019 i 2023 roku.