Gotický kostol Všetkých svätých Ludrová – Kút

Położenie

Wieś Ludrová położona jest w województwie Žilinským (okres Ružomberok), u podnóża północno-zachodnich stoków Nízkych Tatr (masyw Salatíny), w obrębie ujścia Ludrovskej doliny do Liptovskej kotliny. Natomiast, kościółek Všetkých svätých (pw. Wszystkich Świętych) położony jest wśród pól uprawnych, kilka kilometrów na północ od centrum wsi, przy drodze 2226 prowadzącej do pobliskiego Ružomberoka.

Dojazd i parking

Świątynia oddalona jest około 3 km od centrum Ružomberoka, 10 km od Aquaparku Bešeňová, 5 km od wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO Vlkolínca oraz 10 km od autostrady D1/E50 (zjazd Ivachnová). Ponadto, w pobliżu kościoła przebiegają drogi krajowe: nr 18 (ok. 2 km na północ) i nr 59/E77 (ok. 1,5 km na północny-zachód). Najszybszym sposobem dostania się do kościoła jest zjazd z drogi krajowej nr 59 na drogę nr 2226. Wybierając ten wariant dojazd zajmie nam około 3-4 minut. Samochód możemy zaparkować na nieutwardzonej polnej drodze, vis-à-vis bramy wejściowej. Prowizoryczny parking znajduje się w połowie dość ostrego zakrętu, dlatego należy zachować szczególną uwagę podczas przechodzenia na drugą stronę.

Historia

Kościółek został zbudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, przez co uważany jest za najstarszą liptowską świątynię. O jego wieku świadczą m.in. romańskie i wczesnogotyckie elementy architektoniczne. W wieku XV i XVI przeprowadzono prace budowlane, które nadały kościołowi jego docelowy wygląd. W tym czasie wzniesiono wieżę kościelną (zniszczoną i odbudowaną jeszcze w tym samym wieku), a następnie dobudowano nawę południową wraz z nowym wejściem do świątyni.

Ponadto, w XVII wieku kościółek został otoczony kamiennym murem obronnym, w którym umieszczono tylko jedną bramę wejściową. W tym samym wieku w następstwie reformacji świątynia na ponad 60 lat przeszła w ręce protestantów. Ostatecznie została zwrócona katolikom w 1709 roku. W 1826 roku, we wsi Ludrová zbudowano nowy kościół, przez co stary został opuszczony i z biegiem czasu zaczął niszczeć. W latach 50. XX wieku budynek zakupiło Liptovské múzeum v Ružomberku i wkrótce (przełom lat 50. i 60.) przeszedł gruntowną renowację. Od lat 70-tych pełni funkcje muzealne.

Architektura

Dwunawowy kościółek został zbudowany na planie prostokąta, orientowanego na osi wschód-zachód. Bryłę uzupełniają graniastosłupowa wieża z zegarem słonecznym, prostokątne prezbiterium oraz przylegającą do niego od północnej strony zakrystia. Najcenniejszą od względem architektonicznym częścią jest prezbiterium – to właśnie jego ściany oraz sklepienie zdobią liczne, średniowiecze freski.

Wnętrze

Do wnętrza kościoła dostaniemy się przez portal południowy oraz nawę południową, w której znajduje się kasa biletowa. Na pierwszy rzut oka rzuca się odrębność poszczególnych części kościoła: nawy, prezbiterium czy zakrystii. Wrażenie to potęguje rozdzielenie poszczególnych przestrzeni łukami oraz nadprożami. Co ciekawe, tego typu rozwiązania architektoniczne oraz geometryczność poszczególnych elementów budowli mogą świadczyć o jego romańskiej przeszłości. Po uiszczeniu opłaty za wstęp, przechodzimy do nawy północnej. Nawy w całości pokryte są białym lub kremowym tynkiem. Gdzieniegdzie widoczne są pozostałości kilku malowideł m.in. tryptyku z 1400 roku. W ich obrębie znajdują się oryginalne XVIII lub XIX wieczne drewniane ławki oraz meble. Nad dawnym wejściem wznosi się drewniana empora.

Po przeciwnej stronie, za bogato zdobionym tęczowym łukiem znajduje się najcenniejsza część kościoła, czyli prezbiterium. Jedynym wyposażeniem tej części świątyni jest drewniany postument oraz prosty, kamienny ołtarz. Wnętrze doświetlane jest przez trzy niewielkie otwory okienne (dwa szczelinowe oraz jedno okrągłe). Na północnej ścianie znajduje się zakończony ostrołukiem portal wejściowy, prowadzący do zakrystii (jest to jedyna część nieudostępniona do zwiedzania).

Malowidła

Prezbiterium

Ściany oraz sklepienie prezbiterium zostały ozdobione licznymi freskami o tematyce chrystologicznej. Przypuszcza się, że cykl 34 malowideł powstał w latach 1420-1440, a ich motywem przewodnim jest życie i działalność Jezusa Chrystusa. Warto wspomnieć, że jest to najobszerniejszy zbiór fresków o tej tematyce na Słowacji. Freski pomimo ukazywania pojedynczych scen z życia Jezusa, nie zostały namalowane chronologicznie, przez co nie tworzą jednolitej kompozycji. Za jedno z najciekawszych malowideł uznawana jest Ostatnia Wieczerza połączona ze sceną umywania nóg, na którym to przedstawiono Jezusa aż dwukrotnie.

Na wewnętrznej stronie tęczowego łuku umieszczono wizerunki biblijnych roztropnych i nierozsądnych panien (Przypowieść o pannach roztropnych i nierozsądnych [Mt 25, 1-13]).

Malowidła zdobiące sklepienie krzyżowo-żebrowe przedstawią m.in. scenę Sądu Ostatecznego oraz Koronację Najświętszej Marii Panny. Każdy z czterech segmentów rozdzielają – zdobione motywami geometrycznymi i kwiatowymi, kamienne żebra. W miejscu ich przecięcia umieszczono niewielki okrągły zwornik z wizerunkiem Jezusa.

Znajdujące się w prezbiterium średniowieczne freski zachowały się do dzisiejszych czasów w niemal nie naruszonym stanie, ponieważ nigdy nie zostały zamalowane ani przykryte tynkiem, nawet w okresie reformacji.

Nawa główna (północna)

Pierwotnie nawę pokrywały, pochodzące z początku XV wieku polichromie, reprezentujące styl włosko-bizantyjski. Po dziś dzień na północnej stronie nawy zachował się wcześniej wspominany tryptyk przedstawiający wizerunki Matki Boskiej Opiekuńczej (Mater Misericordiae), Chrystusa Boleściwego oraz św. Jana Chrzciciela lub Chrystusa Dobrego Pasterza w otoczeniu dwóch świętych. Ze względu na uszkodzenia tej części tryptyku nie można jednoznacznie określić, kto został na nim przedstawiony. W kilku miejscach można zauważyć pozostałości malowideł krzyża kolistego, czyli równoramiennego krzyża greckiego wpisanego w okrąg.

Stan Obecny

W 2011 roku przeprowadzono ostatnią renowację, podczas której zamontowano nowe pokrycie dachowe oraz odrestaurowano malowidła w prezbiterium.

Od lat 70 XX wieku kościół pełni funkcje muzealne (filia Liptovského múzea), przez co nie odbywają się w nim żadne obrzędy religijne. Świątynię można zwiedzać, w sezonie letnim (1.06.-30.09 ) od wtorku do piątku w godzinach od 9:00 do 17:00 (ostatnie wejście o 16:30), natomiast, w weekendy od 13:00 do 17:00. Aktualne godziny otwarcia znajdziecie na oficjalnej stronie Liptovského muzea. Ceny biletów wstępu wahają się od 1 (dzieci od 7 roku życia i studenci) do 2 (dorośli) euro za osobę.

Ciekawostki

• W Ludrovej rozpoczynają się dwa szlaki prowadzące na wcześniej wspominany szczyt Salatín (1630 m n.p.m.): zielony Ludrová – Bohúňovo – Salatín (czas przejścia 4h 40 min, 10 km) oraz czerwony Ludrová – Ludrovská dolina – Salatín (czas przejścia 4h 45 min, 11 km). Powyższe czasy przejścia oraz długości szlaków zostały podane w jedną stronę.
• Późnogotycki portal południowy jest pełen zadrapań. Wedle legendy powstały one w wyniku licznych uderzeń szabli szlachciców, którzy w ten nietypowy sposób witali się z Panem Bogiem. Twórcą największej z nich miał być, wracający do Polski po Odsieczy Wiedeńskiej (12.09.1683 r.) król Jan III Sobieski.
• W obrębie kościelnych murów rośnie ogromna, ponad 400-letnia lipa.

Nasza opinia

Kościółek polecamy wszystkim miłośnikom historii i średniowiecznej sztuki sakralnej. Warto odwiedzić go przy okazji pobytu np. w Bešeňovej lub podróży drogą E77/59 na południe Europy (Węgry, Chorwacja itp.).

Przed rozpoczęciem zwiedzania warto zapytać obsługę o możliwość robienia zdjęć, ponieważ w obiektach, w których zachowały się średniowieczne freski, zazwyczaj obowiązuje całkowity zakaz robienia zdjęć lub jest on dodatkowo płatny. Jeśli zdecydujemy się na wykupienie takiego pozwolenia, to prawdopodobnie zostaniemy poproszeni o nie używanie flesza. Zakaz ten ma na celu uchronienie malowideł od ich blaknięcia i degradacji.

Bibliografia

• Š. Podolinský, Gotické Kostoly , wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2010, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-91-7
• https://www.visitliptov.sk/
• https://medievalheritage.eu/
• https://zilinskyturistickykraj.sk/
• https://liptovskemuzeum.sk/