Hrad Modrý Kameň – Múzeum bábkarských kultúr a hračiek (Muzeum Kultury Lalkarskiej i Zabawek)

Położenie i dojazd

Hrad Modrý Kameň położony jest w południowej części Banskobystrického kraju (okres Veľký Krtíš) oraz Krupinskej planiny. Zamek został zbudowany na wysokości około 315 m n.p.m., nad miastem o tej samej nazwie. W jego pobliżu przebiega droga wojewódzka 527 (Slovenské Ďarmoty – Dobrá Niva), natomiast przez oddalone o kilka kilometrów na południe miasteczko Veľký Krtíš przebiega droga krajowa nr 75 (Sládkovičovo – Lučenec). Około 20 km od zamku znajduje przejście graniczne Slovenské Ďarmoty – Balassagyarmat, Hrad Čabraď oraz wspominana przez nas twierdza Bzovik.

Kilkaset metrów na północ od miasteczka znajduje się nieznakowany zjazd z drogi 527, który zaprowadzi nas ulicą Pánska cesta bezpośrednio pod zamek oraz mieszczący się przed nim parking.

Historia

Hrad Modrý Kameň powstał około 1285 roku, prawdopodobnie po jednym z tatarskich najazdów. Choć przypuszcza się, że mógł on zostać wybudowany już 50 lat wcześniej. Z tego samego roku pochodzi jedna z najstarszych pisemnych wzmianek o zamku, a także o jego domniemanym pierwszym właścicielu Peterze Forró. Po nim zamek przejął ród Huntovcov-Poznanovcov, a w 1562 roku król Ferdinand I Habsburský przekazał zamek na własność rodu Balašovcov, który pozostał ich siedzibą aż do XIX wieku. Najstarsza część zamku tzw. zamek górny była usytułowana na wysuniętym na południe skalnym wzniesieniu i składała się z murów obronnych, budowli mieszkalnych i gospodarczych, kaplicy oraz prawdopodobnie kamiennej wieży. Na wschód od zamku rozciągało się wzmocnione dwoma bastionami przedzamcze.

Zamek wielokrotnie był przebudowywany. Pierwsza znacząca przebudowa miała miejsce w latach 1609-1612, podczas której zamek uzyskał renesansowy charakter. Było to konieczne, ponieważ trwająca ponad 20 letnia okupacja turecka przyczyniła się do znacznego zniszczenia zamku. W 1659 roku warownia ponownie ucierpiała podczas kolejnego ataku wojsk tureckich, a niecałe 25 lat później została zdobyta przez powstańcze wojska Imricha Tökölyho. Niestety nie podjęto się naprawy powstałych w XVII wieku uszkodzeń, a dawna gotycka część zamku pozostaje od tamtego czasu w ruinie. Dopiero w latach 30 XVIII wieku, na polecenie Gábora Balaša, w dolnej części zamku wybudowano barokowy pałac oraz zamkową kaplicę św. Anny. Po wygaśnięciu rodu Balašovcov zamek przeszedł w ręce żupana Forgáča z Gýmeša, a następnie hrabiego Károly. Ostatnim właścicielem zamku była księżna Gabriela Almássynová, która w 1923 roku sprzedała zamek państwu czechosłowackiemu. Od 1991 roku w zamku mieści się filia Słowackiego Muzeum Narodowego.

Zwiedzanie

Aktualnie w pałacowych wnętrzach zwiedzać można trzy ekspozycje: Uhorský rod Balašovcov na hrade Modrý Kameň, Hračky na Slovensku v 20. Storočí oraz História a súčasnosť slovenského bábkového divadelníctva. Pierwsza z nich przedstawia dzieje zamku oraz historię jego właścicieli pochodzących z węgierskiego rodu Balašovcov. Kolejną ekspozycje stanowi zbiór słowackich zabawek pochodzących z różnych epok historycznych. Ostatnią na trasie zwiedzania jest ekspozycja poświęcona historii lalek teatralnych oraz słowackich teatrów lalkowych, czyli bábkových divadiel. Ekspozycja historyczna znajduje się na parterze natomiast dwie kolejne dwie ekspozycje mieszczą się na pierwszym piętrze pałacu. W sezonie letnim zamek oraz muzeum otwarte są przez cały tydzień, w godzinach 9:00 – 17:00 (ostatnie wejście o 16:00). Zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem o każdej pełnej godzinie zegarowej.

Múzeum bábkarských kultúr a hračiek (Muzeum lalkarstwa i zabawek)

W 1991 roku do zamku Modrý Kameň przeniesiono część ekspozycji należących do Muzeum Imricha Madácha. Po wyremontowaniu i przystosowaniu barkowego pałacu do celów muzealnych kontynuowano jego działalność. Decyzją Ministerstwa Kultury Republiki Słowackiej, pod koniec listopada 1993 roku powołano Muzeum Historii Narodowej – hrad Modrý Kameň, którego działalność skupiała się na historii regionu Novohrad i Hont.

Z inicjatywy dyrektora muzeum Vladimíra Siváčeka oraz pisarza Jána Feketego zmieniono profil muzeum i tym samym utworzono jedyne słowackie Muzeum Kultur Lalkarskich i Zabawek. Pod koniec lat 90. XX wieku rozpoczęto współpracę z teatrami lalkowymi oraz gromadzenie eksponatów i powiększanie kolekcji. Obecnie w zbiorach muzeum znajduje się ponad 17 000 eksponatów. W 1996 roku muzeum stało się częścią Centrum Kultury Senohrad w Veľkým Krtíšu. Ponadto Múzeum bábkarských kultúr a hračiek stanowi jedną z filii Slovenského národného múzea (Słowackiego Muzeum Narodowego). Na zamku odbywają się liczne warsztaty i wystawy twórczości dziecięcej, Festiwal Lalek oraz nocne zwiedzanie.

Expozícia hračiek (wystawa zabawek)

Wystawa zabawek jest jedną z dwóch stałych ekspozycji Muzeum Kultur Lalkarskich i Zabawek. Zwiedzający będą mieli okazję prześledzić rozwój zabawek dziecięcych na przestrzeni wieków – od czasów starożytnych po współczesność. W końcowej części ekspozycji prezentowane są czechosłowackie zabawki pochodzące z przełomu lat 70/80 XX wieku, wytwarzane zarówno z tworzyw sztucznych, jak i drewna.

Expozícia divadelných bábok (wystawa lalek teatralnych)

Podczas zwiedzania ekspozycji zwiedzający zapoznają się z historią rozwoju tej dziedziny sztuki, poznają typy lalek teatralnych wykorzystywanych w przedstawieniach, a także zobaczą oryginale dekoracje teatralne. Część eksponatów stanowią artefakty pochodzące z profesjonalnych słowackich teatrów lalek m.in. Bábkového divadla Žilina, Bratislavského bábkového divadla czy Starého divadla Karola Spišáka v Nitre.

Niespodzianką dla zwiedzających będzie prezentacja luminescencyjnego teatru lalek, a także możliwość spotkania się z postaciami występującymi w dawnych programach dziecięcych np. Drobček (MaTelKo), Kuko (Od Kuki do Kuki) i Raťafák Plachta (Slniečko).

Nasza opinia

Zwiedzanie zamku i mieszczącego się w nim muzeum polecamy rodziną z dziećmi oraz wszystkim osobom, które chcą choć na chwilę cofnąć się do czasów swojego dzieciństwa. Dużym udogodnieniem jest znajdujący się na dziedzińcu mały punkt gastronomiczny i węzeł sanitarny oraz parking leżący bezpośrednio przed zamkiem.

Bibliografia

• D. Kollár i J. Lacika, Od hradu k hradu (2), Bratislava, DAJAMA, 2018, 978-80-8136-083-1,
• H. Ferencová, Uhorský rod Balašovcov na hrade Modrý Kameň, Modrý Kameň, Hradčan, 2018, 978-80-970221-2-9,
• www.snm.sk/?muzeum-babkarskych-kultur-a-hraciek-uvodna-stranka,
• www.hradmodrykamen.sk