Špania Dolina – Spacer na hałdę Maximilián

Położenie

Do położnej na wysokości 730 m n.p.m. osady prowadzi droga nr 2410. Zjazd z drogi krajowej 59 (E77) znajduje się w osadzie Ul’anka. Ponadto w pobliżu osady przebiegają kolejne dwie drogi krajowe: 14 (łącznik pomiędzy drogami 59 i 65) oraz 66 (Jurgów/Podspady – Poprad – Banská Bystrica – Šahy).

Historia

Pierwsze ślady działalności górniczej pochodzą z końca neolitu oraz epoki brązu. W wyniku wyczerpania się złóż położonych płytko pod powierzchnią, w XIII wieku rozpoczęto wydobycie głębinowe. W związku z tym zaczęto drążyć sztolnie wzdłuż żył. Niestety dwa wieki później i te złoża uległy wyczerpaniu. W 1494 r. działalność rozpoczęła spółka „Der Ungarischer Handel”, która już dwa lata później uruchomiła pierwszy szyb wydobywczy „Ferdynand”. Warto wspomnieć, że jednym z założycieli spółki był znawca górnictwa, kupiec, a także późniejszy burmistrz Krakowa – Jan Thurzo. Przez blisko 50 lat banskobystricky kombinat górniczy był największym producentem miedzi na świecie. Szacuje się, że w tym czasie wydobyto ok. 60 -70 tys. ton miedzi, a w samej Španiej Dolinie zatrudnionych było około 2 tys. pracowników.

Z regionu Banskiej Bystricy prowadziły dwa szlaki miedziowe. Pierwszy z nich prowadził przez Kraków do Gdańska, drugi zaś przez Cieszyn i Wrocław do Szczecina. Miedź była spławiana Wisłą oraz Odrą nad Bałtyk, a następnie transportowana drogą morską do kolejnych krajów Europy. W XVII i XVII wieku powstawały kolejne sztolnie i szachty m.in. głęboka na 440 metrów szachta „Ludvika“. Ostatecznie wydobycie miedzi zakończono w 1888 roku. Niecały wiek później Špania Dolina została uznana za rezerwat architektury ludowej, w skład którego wchodzi ponad 70 obiektów.

Przebieg spaceru

Nasz spacer rozpoczynamy na niewielkim ryneczku Na placi, nad którym wznosi się XIII wieczny Kostol Premenenia Pána. Do kościoła można dostać się na dwa sposoby – czerwonym lub niebieskim szlakiem biegnącym asfaltową drogą lub XVII wiecznymi zadaszonymi schodami. Po pokonaniu 160 schodów docieramy na wzniesienie na którym stoi jednonawowa świątynia.

Kostol Premenenia Pána (Kościół Przemienienia Pańskiego) postawiono w połowie XIII wieku, zaraz po założeniu górniczej osady Montana. Do bryły nowopowstającego kościoła wkomponowano starszą, romańską kapliczkę. Trzy wieki później świątynia została przebudowana w stylu gotyckim, natomiast w 1723 roku dobudowano do niej wieżę. Obecny wygląd kościoła jest wynikiem kolejnych modernizacji (głownie z XVIII i XIX wieku). W jego wnętrzu można zobaczyć pochodzące z XVII i XVIII wieku barokowe wyposażenie (ołtarz główny, organy) oraz malowidła autorstwa Jozefa Hanula.

Kilkanaście metrów na północ od kościoła wznosi się dawna baszta Turecka. Z kolei idąc na zachód, wzdłuż budynku renesansowej fary dojdziemy do kapliczki sv. Jana Nepomuckého. Od niej powędrujemy w górę asfaltową drogą aż do rázcestie Alžbetka (785 m n.p.m.). Na rozdrożu skręcamy w prawo i kontynuujemy przejście czerwonym szlakiem przez około 200 metrów.

Po tym czasie ponownie skręcamy w prawo, w nieoznakowaną leśną drogę. Stąd pozostało nam już tylko około 5 – 10 minut marszu. Ze znajdującego się w obrębie hałdy punktu widokowego roztacza się panoramiczny widok na Španią dolinę, otaczające ją szczyty Starohorských vrchov – Suchy vrch, Končistý vrch, Horny Diel oraz pasmo Kremnické vrchy.

Z hałdy Maximilián możemy wrócić tą samą drogą lub zejść ścieżką przebiegającą jej południowymi stokami. Początek łagodnego zejścia znajduje się kilkadziesiąt metrów na południowy zachód od punktu widokowego. Przy schodzeniu uważajmy na leżący na ścieżce luźny materiał skalny i trzymajmy się z daleka od krawędzi. Po kilku minutach ścieżka zakręca w lewo i prowadzi przez zarośla aż do asfaltowej drogi, którą wcześniej szliśmy. Zejście do rynku i znajdującego się na nim parkingu będziemy kontynuowali niebieskim i czerwonym szlakiem.

Dodatkowe informacje

Przy ryneczku Na placi zlokalizowane są parking, dwa punkty gastronomiczne: bufet przy pensjonacie Klopačka i Banicka Krčma, sklepik wielobranżowy, niewielki park z miejscem do odpoczynku, przystanek autobusowy oraz klika po górniczych zabytków (Klopačka, šachta Ferdinand, domy górników z XVI – XVIII wieku). Przez osadę przebiega niebieski i czerwony szlak turystyczny, dwie trasy rowerowe (8565 i 5586), trasa narciarska, dwie ścieżki edukacyjne (Partizánsky chodnik i Banský náučný okruh) oraz Barborská cesta.

Nasza opinia

Spacer na halde Maximilián jest dobrym sposobem na zaznajomienie się ze Španią Doliną oraz jej górniczą przeszłością. Jedynym utrudnieniem podczas naszego spaceru będzie lekkie podejście z Rynku do rázcestie Alžbetka. Podczas spaceru kilkukrotnie natkniemy się na będące częścią banského náučného okruhu (górniczej ścieżki edukacyjnej) tablice informacyjne, które ułatwią nam zwiedzanie górniczej osady. Špania Dolina oddalona jest zaledwie 20 minut od drogi międzynarodowej E77, dlatego warto zatrzymać się tu np. podróżując z Polski na Węgry czy do Chorwacji.

Bibliografia

• V. Dvořáková, Ľudová architektura, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-25-2,
• http://naucnechodniky.eu/bansky-naucny-okruh-v-spanej-doline/