Spišský hrad (Zamek Spiski)

Położenie

Położony na mierzącym ponad 600 metrów wysokości trawertynowym wzgórzu Spišský hrad jest widoczny z daleka i dominuje nad południowo-wschodnią częścią regionu Spiš. Warownia zlokalizowana jest u podnóża niewielkiego pasma górskiego Branisko (będącego częścią Łańcucha Rudaw Słowackich). W okolicy zamku znajdują się zabytki wpisane na Listę Światowego dziedzictwa UNESCO: Spišská Kapitula (6 km), Spišské Podhradie (4 km), Žehra (3 km) oraz Levoča (19 km).

Dojazd i dojście

U północnych stóp zamkowego wzniesienia biegnie autostrada D1 i droga krajowa nr 18. Do zamku można dostać się zjeżdżając na drogę nr 3215, w kierunku miejscowości Hodkovce. Dojazd do zamku jest dobrze oznakowany. U podnóża wzgórza zamkowego znajduje się parking, którego pojemność nie jest adekwatna do ilości turystów chcących zwiedzić zamek. W sezonie zdarza się, że na parkingu brakuje miejsc postojowych, przez co wielu odwiedzających decyduje się na parkowanie wzdłuż drogi dojazdowej.

Z parkingu prowadzi ścieżka, dzięki której w 10 minut dostaniemy się na teren kompleksu zamkowego. Kolejnym sposobem dotarcia na zamkowe wzgórze jest spacer z miejscowości Spišské Podhradie. Wariant ten jest bardziej wymagający i czasochłonny (na spacer trzeba przeznaczyć około 60 minut).

Historia

Zamkowe wzgórze było zamieszkiwane już w czasach neolitu, a w II wieku p.n.e. na jego zboczach istniała osada wybudowana przez przedstawicieli kultury Puchowskiej. Powierzchnia osady, wraz z otaczającymi ją wałami ziemnymi, swoim rozmiarem przewyższała obecny kompleks zamkowy. Obronny charakter wzgórza wykorzystywały również ludy Celtyckie, a następnie Słowianie.

Na początku XI wieku Spiš stał się terenem działalności militarnej króla Polski – Bolesława Chrobrego. Ostatecznie został on zajęty przez węgierską dynastie Arpadów, której zawdzięczamy powstanie zalążka władzy terenowej, sprawowanej przez żupanów. Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, iż już pod koniec XI wieku na szycie wzgórza wznosiła się masywna, okrągła, murowana wieża oraz cysterna na wodę deszczową otoczona kamiennym murem.

Pierwsza pisemna wzmianka o murowanej twierdzy pochodzi z dokumentu króla Węgier i datowana jest na 1209 rok. Na początku XIII wieku zamek stał się własnością jednego z synów króla Ondreja II (Andrzeja II Węgierskiego) – Kolomana. Wtedy nastąpiła pierwsza poważna rozbudowa zamku – wyrównano płaszczyznę szczytową, wybudowano nową wieżę, trzypiętrowy romański pałac oraz bramę ze zwodzonym mostem.

Spišský hrad jako jeden z nielicznych przeciwstawił się i odparł najazd tatarski w 1241 roku. Po śmierci Ondreja III wybuchła wojna domowa, a zamek został przejęty przez wojska przeciwników Karola Roberta – kandydata do tronu węgierskiego. Podczas oblężenia zamek ucierpiał i konieczna była jego kolejna odbudowa. Podczas jego modernizacji wykorzystano linię ziemnych umocnień, pochodzących jeszcze z okresu kultury Puchowskiej.

Kolejna rozbudowa zamku nastąpiła na rozkaz króla Zygmunta Luksemburskiego. Od zachodniej strony powstało kolejne podzamcze – Stredné predhradie. Na terenie nowopowstałego podzamcza, otoczonego murami i suchą fosą, wzniesiono budynki gospodarcze oraz arsenał.

W 1464 roku król przekazał wraz z tytułem spiskiego żupana warownię w ręce Imre Zápolyi. Choć ród Zápolya był właścicielem wielu zamków, to jako swoją główną siedzibę rodową wybrał właśnie Spišský hrad. Również ta rodzina szlachecka przyczyniła się do kolejnej modernizacji zamku.

Kolejnymi właścicielami zamku zostali przedstawiciele rodu Thurzo, którzy przekształcili twierdzę w renesansową rezydencję. Budynki Horného hradu scalono i połączono arkadowym krużgankiem. Ponadto wzmocnieniu uległy mury obronne. Po wygaśnięciu spiskiej linii rodu Thurzo, w 1639 roku zamek stał się własnością rodu Csáky i pozostał ich własnością aż do 1945 roku.

Po pożarze, który miał miejsce w 1780 roku, zamek zaczął popadać w ruinę. Dopiero w latach 70. XX wieku rozpoczęto prace konserwatorskie (które trwają do dnia dzisiejszego). W 1993 roku zamek oraz okoliczne zabytki zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Zwiedzanie

Aby dostać się do zamku, musimy pokonać nie tylko asfaltową ścieżkę prowadzącą do zamku, ale również dawną pierwszą linię obrony (czyli mury obronne oraz fosę). Po przejściu przez XV-wieczną gotycką bramę dostajemy się do środkowego podgrodzia (Stredné predhradie). Tutaj zlokalizowane są kasy biletowe, punkty małej gastronomii, sklepik z pamiątkami oraz toalety. Stąd rozpoczyna się samodzielne zwiedzanie (istnieje możliwość wypożyczenia audioguide, który jest dodatkowo płatny).

Dla zwiedzających udostępniono tereny: rozległego Dolného predhradia (Dolnego Podgrodzia), Stredného predhradia (Środkowego i Romańskiego Przedzamcza) oraz część Horného hradu (Górnego Zamku), na terenie którego znajduje się filia Słowackiego Muzeum Narodowego (SNM).

Uwaga! W latach 2022 – 2028 na zamku będą przeprowadzane prace rekonstrukcyjne. W związku z tym poszczególne części Spišského hradu mogą być czasowo niedostępne dla zwiedzających. Na przykład podczas naszej wizyty w lipcu 2023 roku były to Horný hrad i Románske predhradie.

Godziny otwarcia

Maj – Wrzesień	09:00 – 19:00 (ostatnie wejście o 18:00)
Październik i Kwiecień	09:00 – 17:00 (ostatnie wejście o 16:00)
Listopad	09:00 – 16:00 (ostatnie wejście o 15:00)
Grudzień – Marzec	ZAMEK JEST ZAMKNIĘTY DLA ODWIEDZAJĄCYCH

Spacerując po różnych częściach zamku, można spotkać bogactwo różnych stylów architektonicznych (od XII do XVIII wieku) związanych z przebudowami, których doświadczył zamek na przestrzeni wieków. Najstarsze i najcenniejsze zabytki romańskie podziwiać można na terenie górnego zamku. Zwiedzanie zamku podzielono na 3 części:

Dolné predhradie (Dolne Podgrodzie)

Po 1241 roku, na polecenie króla Béli IV, z obawy przed kolejnymi najazdami tureckim utworzono system pogranicznych fortyfikacji, w którego skład wszedł Spišský hrad. Rozmiary masywnego dolnego podgrodzia miały zwiększyć obronność zamku, a miejscowej ludności zapewnić schronienie w przypadku zbliżającego się zagrożenia. Teren dolnego podgrodzia dodatkowo wzmocniono dwoma wieżami – południową (južna) i zachodnią (západná).

W 1431 roku nastąpiło zajęcie zamku przez Jána Jiskra. To za jego czasów powstała najbardziej charakterystyczna część zamku – dolné predhradie. Liczący 300 metrów długości i 115 metrów szerokości dziedziniec miał nie tylko utrudniać zdobycie zamku, ale przede wszystkim pełnił funkcję obozowiska wojskowego. W centralnej części podgrodzia znajduje się Jiskrova pevnôstka – pozostałości okrągłej twierdzy, nazwanej na cześć dowódcy wojsk – Jana Jiskry z Brandysa.

Stredné predhradie (Środkowe Podgrodzie) i Románske predhradie (Romańskie Przedzamcze)

Kierując się na Horný hrad należy udać się stromą drogą pod górę i przejść przez Románske predhradie, gdzie znajdują się pozostałości Pałacu Prepozyta spiskiego oraz młyna. Kiedyś ten teren pełnił funkcje gospodarcze, a wstępu do niego strzegła brama otoczoną suchą fosą.

Horný hrad (Górny Zamek)

Pod koniec XV wieku, na rozkaz właściciela Štefana Zápoľskeho, w zachodniej części górnego zamku wybudowano reprezentacyjny pałac wraz z salą rycerska i kaplicą. Rdzeń twierdzy tworzy okrągły, kamienny mur o średnicy 17 metrów.

Palac Zapol’skovcov (Pałac rodu Zápolya)

W pałacu swoją siedzibę ma filia Slovenského Národného Múzeum (Słowackiego Muzeum Narodowego) – Spišský hrad . Muzealne ekspozycje mieszczą się w przyziemnych pomieszczeniach, które w średniowieczu pełniły funkcje gospodarcze. Podczas zwiedzania pałacu można zajrzeć do zamkowej kuchni, sypialni, zbrojowni, sali tortur oraz pozostałości zamkowej kaplicy. Niestety, do naszych czasów zachowały się tylko pozostałości zamkowych komnat. W jednej z nich na świat przyszedł przyszły król Węgier – Jan Zápoľský.

Románsky Palac Kolomana (Romański Pałac)

Pochodzący z pierwszej połowy XIII wieku pałac jest najwyżej położonym budynkiem całego kompleksu zamkowego. Pałac powstał jeszcze przed najazdami tatarskimi i jego unikalna konstrukcja uznawana jest za najstarszy przykład pałacowej architektury na Słowacji. Do dzisiejszych czasów zachowała się cała, niegdyś trzykondygnacyjna bryła pałacu (bez dachu) oraz romańskie detale w postaci głowic nad oknami.

Kaplnka Sv. Alžbety Uhorskej
(Kaplica św. Elżbiety Węgierskiej)

Patronką zamkowej kaplicy jest św. Elżbieta Węgierska (1207-1231), opiekunka ubogich, córka króla Węgier – Ondreja II oraz siostra Kolomana. Początki kaplicy powiązane są z pracami budowlanymi prowadzonymi w czasach Zygmunta Luksemburskiego. Kolejni właściciele dodali m.in. małą kryptę pośrodku kaplicy. Niestety, kaplica ucierpiała w pożarze, który wybuchł w 1780 roku.

Veža (Wieża)

Dla zwiedzających udostępniono dawny XII wieczny donżon, który współcześnie pełni funkcję punktu widokowego. Aby dostać się na jego szczyt, należy pokonać kilkadziesiąt wąskich, spiralnych schodów. Z wieży roztacza się panoramiczny widok na okolicę, a podczas dobrej pogody można zobaczyć szczyty Wysokich Tatr. Należy pamiętać, że wieża jest dostępna tylko podczas dobrej pogody.

Temná jaskyňa (Ciemna jaskinia). Na północno-zachodnim stoku znajduje się wejście do liczącej około 200 metrów jaskini. Podczas badań prowadzonych w 2003 roku, znaleziono w niej pozostałości kultury puchowej – resztki szkieletów ludzkich, skórzany mieszek, rzymskie monety oraz fragmenty ceramiki.

Okolica

Po okolicy Zamku Spiskiego prowadzi spacerowa ścieżka dydaktyczna Sivá Brada – Dreveník. Turyści na ośmiu przystankach mogą zapoznać się z historią okolicy, jak również z ciekawostkami przyrodniczymi. W pobliżu zamku zlokalizowane są unikatowe zabytki, wpisane razem na Listę UNESCO – farský kostol sv. Ducha (Žehra) ze średniowiecznymi malowidłami, oraz późnoromańska Katedrála sv. Martina (Spišská Kapitula).

Bibliografia

• Kucharík J., Spiš– turistický sprievodca, wyd. 1, Bratislava, Dajama, 2018
• D.Kollar, J.Lacika, Od hradu k hradu, cz.1, wyd.2, Bratislava, Dajama, 2018, 978-80-8136-083-1
• https://zamkiobronne.pl/zamek/zamek-spiski/
• www.snm.sk/?spissky-hrad-otvaracie-hodiny

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane w sierpniu 2018, 2020 i 2023 roku.