Spiš (Spisz) – od zamku do zamku

Spiš (Spisz)

Spiš jest to region historyczny położony w północnej części kraju, na polsko-słowackim pograniczu. Sąsiaduje z polskim Podhalem oraz ziemią sądecką (na północy) oraz słowackim Šarišem, Abovem, Gemerem, Horehroniem i Liptovem. Powierzchnia regionu wynosi ok. 3,7 tys. km², z czego 95% położonych jest na Słowacji.

W jego obrębie położone są liczne pasma górskie: Tatry, Spišská Magura, Pieniny, Levočské vrchy i Slovenský raj. Ponadto, region jest nadzwyczajnie bogaty w zabytki kulturalno-historyczne: kościoły, klasztory, pałace oraz zamki. Ich największe nagromadzenie znajdziemy w średniowiecznych miastach – Stará Lubovňa, Kežmarok, Spišská Sobota, Spišská Nová Ves czy Levoča.

Szlak Spiskich Zamków

Przygotowany przez nas Szlak Spiskich Zamków mierzy około 90 km długości i przebiega z północy na południe. Na jego trasie znajdują się cztery zamki: Ľubovniansky, Kežmarský, Markušovský oraz Spišský hrad.

Naszą podróż rozpoczniemy w północnej części regionu, od wizyty w Ľubovianskym hradzie. Po drodze zajrzymy do Markušovského i Kežmarského hradu, aby zakończyć naszą wycieczkę krótkim zwiedzaniem Spišského hradu.

Znaczną część naszego artykułu poświęciliśmy Kežmarskému i Markušovskému hradovi, które dotychczas nie doczekały się osobnych publikacji. Linki do pełnych wersji artykułów o dwóch pozostałych zamkach – Ľubovnianskym oraz Spišským hradzie znajdują się na końcu rozdziałów.

Ľubovniansky hrad (Zamek Lubowelski)

W północno-wschodniej części regionu Spiš, nad rzeką Poprad i miasteczkiem Stará Ľubovňa wznosi się XIII-wieczny Ľubovniansky hrad. W jego pobliżu przebiegają drogi nr 68, 77 i 543.

Przez ponad 300 lat Ľubovniansky hrad oraz 16 miast spiskich wraz z przyległościami (Zastaw spiski) znajdowały się pod panowaniem królestwa polskiego. Natomiast w latach 1655-1661 na zamku ukrywano polskie insygnia koronacyjne – koronę Chrobrego oraz berło i jabłko królewskie. Na kartach historii zamku zapisał się też podróżnik i niedoszły król Madagaskaru – Maurycy Beniowski.

Ľubovniansky hrad można zwiedzać od kwietnia do października w towarzystwie przewodnika lub samodzielnie – korzystając z papierowych przewodników dostępnych w 9 wersjach językowych. Zamek niemal w całości udostępniono dla zwiedzających, a znaczna jego część przetrwała w postaci dobrze zachowanych ruin.

Wizytę na zamku warto połączyć ze zwiedzaniem Ľubovnianskeho skanzenu, który położony jest u stóp zamkowego wzniesienia oraz Parkoviska pri hrade.

Więcej o zamku przeczytacie w naszym artykule pt. Ľubovniansky hrad

Kežmarský hrad (Zamek w Kieżmarku)

Kežmarský hrad znajduje się w północno-wschodniej części starego miasta w Kežmarku, przy Hradným námestie, około 800 metrów od artikulárneho kostola Najsvätejšej Trojice.

Dojazd i parkowanie

Przez miasto przebiegają droga krajowa nr 66 oraz wojewódzka nr 536. Kežmarský hrad oddalony jest (w linii prostej) około: 14 km od Popradu, 15 km od Vysokých Tatr, 26 km od Ľubovnianskeho hradu, 28 km od Červeného Kláštoru, 30 km od Spišského hradu, 35 km od przejść granicznych Podspády i Lysá Poľana oraz 11 km od zjazdu z autostrady D1 (zjazd Poprad-Východ).

Parkingi miejskie znajdują się m.in. przy ulicach Trhovište, Hviezdoslavova, Nová oraz Nižná brána. Ostatnie dwa położone są najbliżej zamku.

Kežmarský hrad

Kežmarský hrad, tak jak hrady w Banskej Bystrici, Kremnicy i Banskej Štiavnici, należy do tzw. zamków miejskich. Tego typu zamki budowano w średniowiecznych miastach, a następnie łączono je z murami miejskimi, tworząc tym samym jeden system obronny. Od marca 2022 roku przed zamkiem stoi konny pomnik Imricha Thököly.

Wybudowany na planie pięciokąta kompleks zamkowy składa się z przedbramia (dawnego kamiennego i częściowo zwodzonego mostu), wieży bramnej, dziedzińca, dwóch skrzydeł (zachodniego oraz północno-wschodniego), pozostałości południowego i wschodniego skrzydła (dawne pomieszczenia gospodarcze), stajni, kaplicy oraz murów obronnych, które wzmocniono licznymi basztami: czworoboczną, półokrągłą, zachodnią, północną i wschodnią. Część z zabudowań łączy chodnik obronny. Od strony miasta, w pobliżu bramy wjazdowej, zamek dodatkowo zabezpieczono przedmurzem oraz suchą fosą.

Historia

Inicjatorem powstania podtatrzańskiego zamku był świeżo koronowany król Matej Korvin. To właśnie z jego polecenia rozpoczęto prace budowlane w 1465 roku, a miejsce budowy wyznaczono przy Nižnej brane. Początkowo materiał pod jego budowę czerpano z obecnego w tym miejscu klasztoru i kostola sv. Alžbety.

W 1565 roku z Kežmarského hradu wyruszyła pierwsza znana w historii wycieczka turystyczną w Góry Śnieżne (Tatry). Jedną z uczestniczek była Beata Łaska z Kościeleckich – szlachcianka pochodzenia polskiego, a także druga żona Olbrachta Łaskiego (senatora Rzeczypospolitej i0wojewody sieradzkiego) i pani na Kežmarským hradzie. Po powrocie ze swojej wyprawy była więziona przez swojego męża w jednej z zamkowych wież.

Renesansowy charakter zamek otrzymał w wyniku XVII-wiecznej rekonstrukcji. Przebudowie uległo m.in. skrzydło północno-wschodnie oraz wieża bramna, w której urządzono jadalnię z salonem, a jedną z baszt zamieniono na kaplicę.

W 1657 roku na zamku urodził się Imrich Tököli (Emeryk Thököly) – węgierski magnat, przywódca powstania antyhabsburskiego i sprzymierzeniec Imperium Osmańskiego. Po zdobyciu twierdzy w Fiľakovie, we wrześniu 1682 roku wręczono mu insygnia władzy, a następnie nadano tytuł króla Górnych Węgier (Osmańskiego państwa wasalnego obejmującego swoim zasięgiem wschodnią i środkową Słowację). Od 1906 roku jest pochowany w mauzoleum w Novým evanjelickým kostole w Kežmarku.

Właścicielami zamku byli przedstawiciele rodów Zápolya, Laský (Łaskich), Rüber oraz Thököly, którzy nabyli go w 1610 roku za 13 000 florenów węgierskich. Od początku XVIII wieku zamek pozostaje własnością miasta Kežmarok. Od tego momentu w jego wnętrzach mieściły się koszary, spichlerze różne manufaktury, a także siedziba gestapo.

W XVIII wieku zamek znacząco ucierpiał wskutek kilku pożarów. W połowie XIX wieku pojawiły się pomysły wykorzystania go na cele muzealne. Udało się zrealizować je dopiero w 1931 roku, kiedy to w jednej z wież otwarto pierwszą ekspozycję muzealną.

Zwiedzanie

W zamkowych komnatach przedstawiono dzieje miasta, zamku oraz władających nim rodów szlacheckich. Około godzinne zwiedzanie odbywa w towarzystwie przewodnika. Oprowadzania rozpoczynają się o pełnych godzinach zegarowych, od 9:00 do 17:00 (poza sezonem do 16:00).

W sezonie (maj – wrzesień) hrad jest otwarty przez cały tydzień. Natomiast poza sezonem (październik – kwiecień) zwiedzanie odbywa się tylko od poniedziałku do piątku. W weekendy oraz święta zamek jest zamknięty.

Zwiedzanie rozpoczynamy od wizyty w komnatach północno-wschodniego skrzydła oraz baszty wschodniej (ekspozycje: Kežmarskie cechy i rzemiosła, Sala ratuszowa oraz wystawa broni). Następnie trasa zwiedzania prowadzi przez chodnik obronny do wieży bramnej, gdzie mieszczą się ekspozycje poświęcone kežmarskiemu bractwu strzeleckiemu oraz rodzinie Thököly.

W baszcie półokrągłej i czworobocznej otworzono XIX- i XX-wieczną aptekę pochodzącą ze wsi Ľubica oraz gabinet dr Vojtecha Alexandera (1857 – 1916), który jako pierwszy lekarz na Słowacji nabył aparat rentgenowski, a następnie prowadził badania nad promieniowaniem rentgenowskim.

Kolejnym przystankiem będzie punkt widokowy, mieszczący się na szczycie baszty zachodniej, zwanej także hladomorňia (wieża głodowa). To właśnie w niej była więziona Beata Łaska.

Przez sale skrzydła zachodniego (ekspozycje: Kežmarok w XIX i XX wieku oraz Galeria malarzy spiskich) wrócimy do północno-wschodniego skrzydła. W jego północnej części mieści wczesnobarokowa kaplica oraz wystawa Kežmarok i Vysoké Tatry. Zwiedzanie zakończymy w lapidarium.

Na ogólnodostępnym dziedzińcu oprócz fundamentów późnoromańskiego kościoła z XIII wieku oraz studni mieszczą się kasa biletowa, letni amfiteatr, kawiarnia, sklep z pamiątkami, ekspozycja historycznych pojazdów oraz tablice informacyjne przedstawiające historię zamku.

Markušovský hrad (Zamek w Markušovcach)

Markušovský hrad położony jest we wsi Markušovce (Košický kraj), w południowej części Hornádskej kotliny, u zbiegu Levočského potoka z Hornádem. Zamek oddalony jest około 5 km od miasta Spišská Nová Ves, 12 km od Levočy oraz 14 km od Spišského hradu.

W jego pobliżu przebiega droga nr 3244 oraz 3253. Bezpłatny parking mieści się bezpośrednio pod zamkiem oraz kostolem sv. Michala archanjela (kościołem św. Michała Archanioła).

Pierwszy zamek, składający się z kwadratowej wieży otoczonej murem obronnym, powstał w II połowie XIII wieku, a jego budowę rozpoczął przodek rodu Mariássy. Na przełomie XV i XVI wieku Štefan Mariássy ufortyfikował go i rozbudował w kierunku zachodnim.

Po konfiskacie, splądrowaniu i spaleniu zamku w 1527 roku, został on przebudowany w stylu renesansowym. Dwa wieki później Markušovský hrad utracił funkcję obronną i reprezentacyjną, po tym jak członkowie rodu Mariássy przenieśli swoją siedzibę do oddalonego o zaledwie 250 metrów kaštieľu i letohrádoku Dardanely. Od czasu pożaru z 1773 roku zamek popadał w ruinę.

Markušovský hrad wybudowano na planie nieregularnego prostokąta, z trzema narożnymi basztami oraz dwoma półkolistymi bastionami w zachodniej części. Zamek składa się z dwóch części: zachodniego oraz wschodniego dziedzińca, wokół którego znajdują się wczesnorenesansowy dwupiętrowy pałac oraz zabudowania prawdopodobnie z XIV wieku.

Do każdej z części prowadziła półkolista brama wjazdowa. Całość zamku otoczona była przez mury obronne oraz fosę. Do naszych czasów Markušovský hrad zachował się w formie dobrze zakonserwowanej ruiny. Podczas badań archeologicznych na jednym z dziedzińców odkryto fundamenty kościoła rotundowego z przełomu XIII i XIV wieku.

Markušovce odwiedziliśmy trzykrotnie (m.in. w 2020 i 2023 roku), ale tylko raz udało nam się zwiedzić zamek. Prawdopodobnie pozostaje on zamknięty dla zwiedzających przez trwającą w jego wnętrzach rekonstrukcję.

Spišský hrad (Zamek Spiski)

Nad mierzącym ponad 600 m wysokości tarawertynowym wzgórzu w pobliżu wsi Spišské Podhradie (Spiskie Podgrodzie) wznosi się jeden z największych słowackich kompleksów zamkowych – Spišský hrad (Zamek Spiski).

U stóp zamkowego wzniesienia przebiegają autostrada D1, droga krajowa nr 18 oraz droga nr 3215. Do zamku dostaniemy się asfaltową ścieżką z parkingu lub polną drogą ze Spišského Podhradia.

Obronny charakter zamkowego wzgórza wykorzystywali przedstawiciele kultury Puchowskiej, ludy celtyckie oraz Słowianie. Pierwsza warownia powstała już w XI wieku. Kolejni właściciele z rodów Thurzo, Zápolya oraz Csáky rozbudowywali twierdzę zwiększając jej obronność. Powierzchnia zamkowego kompleksu wynosi 4,8 ha, co czyni go szóstym największym zamkiem Słowacji.

W 1993 roku Spišský hrad oraz okoliczne zabytki (m.in. Spišská kapitula i Kostol Svätého Ducha we wsi Žehra) wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Spišský hrad można zwiedzać od kwietnia do końca listopada. Dla zwiedzających udostępniono tereny: Dolného predhradia (Dolnego Podgrodzia), Stredného predhradia (Środkowego i Romańskiego Przedzamcza) oraz część Horného hradu (Górnego Zamku).

Więcej o zamku przeczytacie w naszym artykule pt. Spišský hrad

Nasza opinia

Spiskie zamki polecamy wszystkim miłośnikom historii oraz architektury, a także rodzinom z dziećmi oraz odwiedzjącym Tatry, Podhale oraz Pieniński Park Narodowy. Wizyta na Ľubovnianskym czy Kežmarským hradzie będzie dobrym sposobem na niepogodę w Vysokých Tatrach czy Slovenským raju (Słowackim Raju).

Dla zwiedzających przygotowano liczne udogodnienia oraz atrakcje: przewodniki w języku polskim oraz pokazy ptaków drapieżnych (Ľubovniansky hrad), nocne zwiedzanie, różnorodne przedstawienia sceniczne, średniowieczne pokazy i festiwale (Spišský hrad) oraz przedstawienia teatralne dla dzieci, kino letnie oraz EĽRO – Festival Európske ľudové remeslo (Kežmarský hrad).

Bibliografia

• • D. Kollár i J. Lacika, Od hradu k hradu (2), Bratislava, Dajama 2018, 978-80-8136-083-1,
• • D. Kollár i V. Poláková, Hrady pre deti (3), Bratislava, Dajama, 2020, 978-80-8136-113-5,
• • Kucharík J., Spiš – turistický sprievodca, wyd. 1, Bratislava, Dajama, 2018
• • Medieval heritage
• • Slovenské národné múzeum – Spišský hrad
• • Múzeum v Kežmarku
• • Ľubovniansky hrad
• • Obec Markušovce